Төтенше Жағдай және Азаматтық қорғаныс

1.  Төтенше жағдайлар

 

       Төтенше жағдайдың болуына негізінен ішкі және сыртқы әсерлер ықпал етеді. Ішкі әсерге технологияның күрделілігі арнайы мамандардың аздығы, жобалау кезіндегі кемшіліктер еңбек және технологиялық тәртіптің төмендігі жатса, сыртқы әсерге кенеттен элекрэнергиясының газдың, технологиялық өнімнің немесе шикізаттың токтауы, сондай-ақ соғыс пен терроризим жатады.

Төтенше жағдай келесі жағдайларда болуы  мүмкін:

• қаупі бар көздің барлығы (жарылысқа арналған және радиоактивті заттар);
• апат ошағында адам мен жануардың қалып қоюы.

Төтенше жағдай деп табиғи стихиялық пен техногенді апаттарда пайда болатын әскери, әлеуметтік және саяси сипаттағы, адам өмірінің, экономиканың, әлеуметтік және табиғи нормаларының кенеттен өзгеруіне алып келіп соғатын жағдайды айтады.

Төтенше жағдай бұл  аймағы жағынан үлкен маштабты және көптеген адамдарға төндіретін қауіпі бар оқиға. Көптеген жағдайда бұл оқиғаны авария және катастрофа деп те атайды. Бір қарағанда бұл екеуінің айырмашылығы жоқ. Ал олардың әкелген зияндығын, адам өлімін ескерген жағдайда ғана айырмашылығын білуге болады.

Авария — бұл  машиналар, технологиялық процестердің және т.б. өндірістік орындарда болатын апат. Олар жарылыстарға, өртке, улы заттарды ауаға немесе суға тастауға әкеліп соқтыруы мүмкін. Бірақ бұл оқиғалардың әсері өте үлкен  және адам шығыны көп емес. Катастрофа — бұл  адам шығыны ауқымды болған жағдайдағы қайғылы оқиға.

Ол бірнеше түрге бөлінеді:

• экологиялық катастрофа;
• өндірістік немесе көліктік катастрофа;
• техногендік катастрофа.

Экологиялық катастрофа дегеніміз өмір сүру ортасына төтенше жағымсыз өзгеріс тудыратын үлкен өндірістік, транспорттық және стихиялық апаттар. Ол флора мен фаунаға, жерге,атмосфераға сонымен жалпы табиғатқа зиянын тигізетін құбылыс.

Техногендік катастрофа — кенеттен механикалық, химиялық, радиациялық тағы с.с. энергиялардың тасталуы, адам және материялдық шығындарға алып келіп соғатын үлкен апаттардың әсерінен болатын апат түрі.

Стихиялық апат- бұл қауіпті катастрофаға алып келетін геофизикалық, геологиялық, гидрогеологиялық, атмосфералық тағы сол сияқты процестер мен құбылыстардан тұратын апат. Бұл жағдай адамның өмір тіршілігін кенеттен өзгертіп материалдық ресурстарды бұзуға және құртуға әсер жасайды.

       1.1 Табиғи сипаттағы төтенше жағдайдың сипаттамасы

 

 

Тaбиғи сипаттағы төтенше  жағдай адам тіршілігі басталғаннан бері қауіпін төндіруде. Табиғи катастрофалардың әсерінен жер шары бойынша әр 100000 адам өлуде. Табиғи катастрофалардың қысқа мерзімде үлкен аумақтағы елді мекенді құртып жіберуге дейін мүмкіншілігі бар. Ол өзінің күтпеген жерден болатындығымен қауіпті. Табиғи катастрофаның тағы да бір қауіптілігі – оның болғаннан кейінгі салдары. Табиғи катастрофа болғаннан кейін ол жерде эпидемиялық аурулар, аштық т.б. жағдайлар орын алуы мүмкін.

Табиғи төтенше жағдайдың  орын алуына антропогендік әсердің де ықпалын айта кеткен жөн.

Барлық табиғи катастрофалардың бір бірімен байланысы бар. Атап айтқанда, жердің сілкінуі мен цунамидің, тропикалық циклондар мен су тасқындарының. Жердің сілкінуінен өрттер, газдардың  атылуы платинаның жарылуы орын алып, ол оқиғалар да өздерінің күшті әсерлерін  тигізіп жатады. Вулканның атқылау  жайлауды ластап, жан-жануарлардың өлуіне, аштыққа соқтырып жатса, екінші жағынан  атмосфералық ауаныда ластайды. Ал көшкіндер (паводок) жер асты суларын  ластап, құдықтарды уландырып, инфекциялық  ауруларды ұшқындырады. Осыған орай табиғи стихиялық құбылыстардың  бір-бірімен байланысын қарастырып көрейік.

Табиғи катастрофадан  қорғану әрекеттерін жоспарлай  отырып, оның зардабын азайтуға болады.

Табиғи төтенше жағдайдан  қорғаудың негізі болып апаттың  себебі мен механизмін ғылыми түрде  зерттеп, білуге болады. Табиғи апаттың орын алу процессін біле отырып оның қандай мөлшерде, қандай болатын екенін болжауғада болады. Ал уақытылы және дәл болжап, апаттан қорғаудың тиімді жолдарын қарастыруға, шығынды барынша азайтуға мүмкіншілік жасайды.

Табиғи қауіп қатерден қорғау активті және пассивті болып  бөлінеді. Активті қорғауға инженерлік техникалық құрылымдар салу, құбылыс  механизмін инвентаризациялау, табиғи объектілердегі құрылымдар мен құрылыстарды реконструкция жасау. Пассивті қорғауға панаханаларды пайдалану. Көп жағдайда табиғи апаттан қорғану кезінде  активті және пассивті әдістерді  бірге пайдаланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Техногендік сипаттағы төтенше жағдай 

 

Техногендік сипаттағы төтенше жағдай адамның өндірістік қызметіне байланысты және ол қоршаған ортаның ластануы және де ластамайтын жағдайда болуы мүмкін. Қоршаған ортаны ластауы өндіріс орындарының апаты әсерінен радиоактивті химиялық және биологиялық қауіпті заттардың ауаға тасталуына байланысты. Радиоактивті заттарды тастау қаупіне жататын апаттарына атом станцияларындағы ядролық қондырғылардағы, атом кемелеріндегі және тағы басқа апаттары жатады. Химиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға химиялық өндірістер мен обьектілердегі химиялық улану заттар қоймаларындағы апаттар және сол сияқтылар жатады. Биологиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға өндіріс орындары мен зерттеу орталықтарындағы бактериалдық құралдарды даярлау, жасап шығару,өндеу және тасымалдау кездегі апаттар жатады.

Қоршаған ортаға зиянды заттар тастамайтын төтенше жағдайларға  жарылыс, өрт, ғимараттардың құлауы және т.б. апаттар жатады

Техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың пайда болу әсері

Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зияны бар  өндіріс орындары көптеп саналады. Бірақ ондағы технологияның деңгейі бақылау және жұмыс жүргізуі, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен экологиялық проблемалар қиындатып жіберді.

Өндіріс орында болып жатқан апаттар мен катастрофаны талдап көргенде олардың орнын алатын жағдайлары технологиясы ескі, техникалары өзіндік  ресурстарын тауысқан өндіріс орындарында  көп кездесетіні анықталық отыр. Сонымен қатар қауыпты өндірістердің мекен жайларға жақын орналасуы да өзінің әсерін беруде.

 

1.3 Төтенше жағдайдын топталуы

 

Төтенше жағдай, пайда болу әсерінің таралуы немесе ауқымы, өркендеу жылдамдығы және төтенше жағдайды жою  мүмкіншілігі жағынан топталады. Төтенше жағдай пайда болу жағынан –табиғи, техногенді, экологиялық, биологиялық, антропогендік, әлеуметтік және біріккен немесе қосылған болып бөлінеді. Техногендік төтенше жағдайға — техникалық обьектілерден туындайтын төтенше жағдайлар жатады. Мысалы, өрттер, жарылыс, химиялық қауіпті обьектілердегі апаттар, радиоактивті және химиялық заттардың тасталуы, ғимараттың қирауы және адам тіршілігіне қажетті жүйелердің апаттары. Табиғи төтенше жағдайға жер сілкісі, су алу, вулкан атқылауы, опырмалар, сел, дауыл, табиғи өрт және т.б. жатады.

Экологиялық төтенше жағдайға   атмосфераның ластануы, азот қабатының бұзылуы, жердің шөлге айналуы, жердің тұздануы, қышқылдың жаңбырлар және т.б. жатады.

Биологиялық төтенше жағдайға  эпидемия, эпизоотия және эпифитотия жатады.

Әлеуметтік төтенше жағдайға — қоғамда болып жатқан оқиғалар: ұлтаралық конфликттер,терроризм,геноцид,соғыс  және басқалар кіреді.

Антропогендік төтенше жағдайлар  адамның қате іс-әрекетінен туындайды.

Жергілікті, бір жердің шеңберінен шықпайтын төтенше жағдайлар  — бұл өндіріс орынының бір  ғана жүйесінде,технологиялық тізбегінде,қондырғысында  орын алған оқиға. Мұндай төтенше жағдайды жоюға сол мекеменің өз күштері жеткілікті.

Төтенше жағдай обьектілері  дегеніміз төтенше жағдайдың  зардабы белгілі бір зауыттың, мекеменің, оқу орнының аумағынан  асып кетпейтін кездегі жағдайды айтады. Бұл жағдайда да жергілікті төтенше жағдай секілді зардабын жоюға мекеменің өз күші жеткілікті. Жергілікті төтенше жағдай — бұл поселке, қала, аудан, облыс масштабындағы төтенше жағдай. Бұл төтенше жағдайдың зардабын жою үшін жоғарыда аталған әкімшілік –орталықтарының аумағындағы құзіретті органдар мен мекемелердің күштері мен құрамын жұмылдырады. Ұлттық төтенше жағдай — бұл үлкен региодағы және бірнеше облыстарды қамтыған төтенше жағдай. Ұлттық төтенше жағдайдың зардабын жою үшін регионалдағы масштабтағы құзіретті органдар мен өкіметтің арнайы құрған топтары айналысады. Сонымен қатар, құтқару жұмыстарына әскери орындардан да адамдар жұмылдыру ықтимал.

Глобальді төтенше жағдай — бұл төтенше жағдайдың зардабының ауқымдылығы бірнеше облыстарды, республика масштабын және шекаралас  елдерді қамтиды. Оның зардабын жою үшін әскерді жұмылдырады. Атап айтқанда төтенше жағдай, қорғаныс, ішкі әскер министрлігі мен ұлттық қауіпсіздік комитетін. Құтқару жұмыстарымен арнайы құрылған үкімет комиссиясы айналысады.

1.Азаматтық Қорғаныс

1.1Азаматтық қорғаныс жүйесінің құрылымы мен ролі

 

Қарулы күштерді әлсірету үшін әр соғысушы жақ екінші жақтың ту сыртына соққы беру мақсат етеді.

Мұндай соққы  беру мүмкіндігі 1914-1918 жылдары ұшақтардың пайда болуына байланысты, әуеден бақылау мүмкіндігі туды. Сөйтіп қалаларға, қорғаныс шебінен тыс тылдарға әуеден соққы беріле бастады. Ал мұның өзі  осы қалалардың ауадан шабуылына  қарсы тұра алатындай дәрежеде болуын талап етті. Бұл жағдай әуе шабуылына  қарсы қарсы тұратын әскери күштермен  қатар, қираған өндіріс орындарын, тұрғын үйлерді қайта қалпына  келтіруге халықтың өзін көтеру қажеттілігі  туындады.

Сөйтіп әуе шабуылынан қорғау үшін 1920 жылы жергілікті әуе  шабуылынан қорғану жүйесі құрылды. Кеңес одағында ХӘҚЖ 1961 жылы Азаматтық қорғаныс (АҚ) – деп аталына бастады. Кеңес өкіметі 1925-1932 жылдары осы Азаматтық қорғаныс жүйесін одан әрі нығайту мақсатында бірнеше қаулылар қабылдады. Осы ХӘҚЖ – не төмендегідей міндеттер жүктелді:

• әуе шабуылы туралы халыққа ескерту және қауіптің өткендігін хабарлау;
• әуе шабуылының зардаптарын жою;
• бомбадан не газдан, улағыш заттардан (УЗ) паналау орындарын дайындау;
• зардап шеккен жан-жануарларға көмек көрсету;
• қауіп төнген аудандарға қоғамдық тәртіпті сақтау шараларын жүргізу;
• ХӘҚЖ үшін арнайы мамандар дайындау жұмысын жүргізу.

Арнайы курстарда, қоғамдық қорғану ұйымдарында оқытуды  ұйымдастыру. Ұлы Отан соғысы жылдарында бұл істерге жоғары маңыз беріліп, бұл күштер халықты қорғауда, шабуыл зардаптарын жоюда үлкен жұмыстар атқарды. Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін де бұл қызмет одан ары қарай  жалғастырып жетілдіре берілді.

Бұл күндері оларға жаңа міндеттер жүктелінген, құрылымы өзгерген. Халықты әуе шабуылынан, атом бомбасының қолдануынан, химиялық, бактериологиялық қарулардан қорғануға  дайындау жұмыстары жүктелді. Бұл  жұмысты басқаруды ұйымдастыру  министрліктерге, облыстық, қалалық  және аудандық әкімшіліктерге жүктелген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Азаматтық қорғаныс жүйесінің мақсаттары

 

Азаматтық қорғаныстың  мақсаттары:

• әр қоғамдағы ең басты және бағалысы – адам. Сондықтан барлық қорғану шараларында адамдардың кауіпсіздігін ескерту – негізгі мақсат. Адамды қорғай білу – мемлекет үшін маңызды. Сондықтан халықты қорғау адамның өмірін сақтап қалу, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету азаматтық қорғаныс жүйесінің негізгі жұмысы.
• халықтың еңбегімен жасалған барлық байлықты сақтап қалу. АҚ ережелерінде олар сенімді түрде қорғалуы қажет деп көрсетілген.

Азаматтық қорғаныс міндеттері:

• халықты жаппай қыру құралдарының(ядролық, химиялық, бактериялық) зардаптарынан сақтап қалу;
• төтенше жағдайда өндіріс орындарының тұрақты жұмысын қамтамасыз ету;
• зардапқа ұшыраған адамдарды құтқару және қалпына келтіру жұмыстарын жеделдетіп жүргізу;
• апат болған, қираған жерлерде барлау жұмыстарын жүргізу;
• зардап шеккен адамдарды іздестіру, құтқару, оларға қажетті көмек көрсету;
• төтенше жағдайда шыққан өртпен күресу, олардың өршуіне жол бермеу;
• өндірістік орындардағы апаттық көрші тұрғын объектіге зиянын келтірмеуін көздеу және қалпына келтіпу;
• адамдарды және техникаларды басқа да объектілерді улы, бактериялық, химиялық заттардан санитарлық тазалықтан өткізу;
• территорияны, техниканы, киімді, тамақты, улы радиактивті заттардан, бактериялардан қорғау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Азаматтық қорғаныс жүйесінің басқару ұйымдары мен құрылымы

 

Азаматтық қорғаныстың  басқару ұйымдары:

• республикадағы азаматтық қорғаныс штабы;
• облыстық, қалалық, аудандық штабтар;
• министрлік бойынша жергілікті жердегі мекемелерде;
• АҚ штабтары немесе қызметкерлері;
• азаматтық қорғаныс ұйымының кезекшілік қызметкерлері мен байланыс органдары.

Азаматтық қорғаныстың  күштеріне жататындар:

• азаматтық қорғаныс әскерлері;
• ауқымдық не министрліктерге бағынатын жасақшылар;
• арнайы жасақшылар.

Басқару органдары:

• Қазақ Республикасының Прьемер-министрі;
• республикалық азаматтық қорғаныс штабы;
• төтенше жағдай жөніндегі комиссия;
• облыс әкімі;
• қала әкімі;
• аудан әкімі;
• әр мекемедегі бірінші басшы.