Экономиканың ғылыми даму бағыттары

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым  министрлігі 
әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті 
 
Факультет: экономика және бизнес жоғары мектебі  
Кафедра: есеп және аудит 

СӨЖ 

Тақырыбы: “Экономиканың  ғылыми даму бағыттары” 
 

Орындаған: Жақан Шынар

Қабылдаған: Ильяшова Гулия 
 
 
 

Алматы  2011

  
Экономикалық теорияның қалыптасуының басы сонау ежелгі дүниеден бастау алады. Ежелгі Египет, Қытай, Үндістан, Грекия ойшылдарының еңбектерінде экономиканың жекелеген құбылыстары  мен процестері қарастырылған. 
 Экономикалық теория туралы ой – пікірлердің ғылыми тұжырымдалып қалыптасуы сауда, өнеркәсіп капиталының дами бастауына байланысты болды. 
       Экономикалық ой-пікірлердің  
қалыптасуы Еуропада – ХVI-ХVII  
ғасырларды қамтыды. Ал Ресейде                                                                 
1861 жылғы реформадан соң дамыды. 
Қазақстанда ХІХ ғасырдың соңы мен 
ХХ ғасырдың басында экономикалық даму  
үрдісі бет алды.  
 
 
 
 
 

Меркантелизм  бағыты 
(сипаттамасы, ерекшеліктері, өкілдері) 

    Экономиканың бірінші даму бағыты меркантилизм (италян тілінен аударғанда merkonte - саудагер). Меркантилизм – байлық көзі сауданы дамыту, ақшаға не айналса сол байлық; экспорт көлемін импорттан асырып түсуге ұмтылған бағыт. Ал, сол кездегі ақша алтын болғандықтан, нағыз байлық – алтын деп білген. Негізін салушы Антуан де Монкретьен.

    Меркантилизм  дамудың екі сатысынан өтті.

    16-шы  ғасырда -  Ерте меркантелизм  – ақша балансы. Талабы –  импортты қысқарту, алтын мен  күмісті елден сыртқа шығармау, яғни ол монетарлық меркантилизм (барлығын ақшаға айналдыру).

    17-ғасырда  – ерте меркантелизмнің орнына сауда меркантилизмі келді. Басты бағыт экспорт импорттан асып түсу керек деп санайды. Екі меркантелизм де елдің гүлденуін экономикаға тікелей мемлекеттің қатысуымен байланыстырады. Алайда кейінгі меркантелизм                                                                абсолютті түрдегі шектеу саясатын жоққа шығарады.

    Кемшілігі – сауда капиталы қоғам байлығын, адамдардың әл –ауқатын

    арттыратын  күш бола алмайды, себебі  айырбас  саласында  тек қана

    құн нысаны ауысады, байлық бөлінбейді, басқаша айтқанда, тауар

    бір қолдан екінші қолға өткенде , жаңа тауар,  жаңа құн жасалмайды

Физиократтар  бағыты 
(сипаттамасы, ерекшеліктері, өкілдері) 

 Физиократтар мектебі Францияда 18-ғасырда Франсуа Кенэ және Анн Робер Жан Тюрго жетекшілігімен құрылды.

      Физиократизм  бағытының негізгі  ойы – айырбас  байлық көзі бола алмайды, сауда қажеттілікті тек алмастырады, бірақ шығармайды. (Аударғанда физиократия – «власть  природы», яғни «табиғат билігі» д.б.). Таза пайда тек ауыл шаруашылық негізінді  ғана туады, ал өндіріс сол затты  ештеңе қоспай тек өңдейді. Ф.Кенэ концепцияларына  қарағанда, ол экономикалық өмірде үш класс қатысады деген:

   1) өндіргіш топ (диқандар);

   2) Жеке меншік тобы (жер иеленушілер)

   3) қарапайым топ (жалданған жұмысшылар, ірі-ұсақ саудагерлер)

   

      Физиократтар  экономиканы  мемлекет бақылай алмайды 

деген ұран ұстанған. Физиократтар «адамдардың өз істерін өздері

  істеуіне және  сол істердің өз  қозғалысымен жүруіне  мүмкіндік

  беріңдер» ,-деген.

Олардың басты жетістігі – бірінші  рет қоғамдық өндіріске

 анализдеу  әдісін сәтті қолданған. Адамдар  мемлекетке 

салық төлейді, ал мемлекет олардың қорғанысын,

 бостандығын,  құқығын қорғайды. Мемлекет пен  халық 

арасындағы  қатынастар солай орнауы тиіс.                                                           

                   

      
 

Ф.Кенэ

Классикалық саяси экономия бағыты 
(сипаттамасы, ерекшеліктері, өкілдері)  
 

      Классикалық саяси экономияның негізін қалаушы 1776 жылы өзінің атқты «Табиғат туралы зерттеулер және халықтардың байлықтарының себептері» деген кітабын жазып шығарған экономист Адам Смитт (1723-1790) және Вильям Петти, Давид Рикардо.

      Классикалық  саяси экономия  бағыты жаңа дамып  келе жатқан 

капиталистік  өндірістік қатынастарды дәріптеуші, өндіріс капиталының мүддесін

қорғайтын  экономикалық ой-пікірлердің  прогрессивті бағыты болды.

      Классикалық саяси экономия бағытының елеулі ғылыми табыстары  -

басты  зерттеу нысаны  ретінде олар айналысты емес, өндіріс сферасын алды; 

еңбектің   мәнін барлық тауарлар құнының негізі және өлшемі ретінде қарады;

экономиканың    рынок арқылы өздігінен реттелуі қажеттігін  және патшалар, 

билеушілер  де жоя алмайтын өзіндік объективті заңдары бар  екенін дәлелдеп берді

қоғамның   барлық  әлеуметтік  топтарының табыстарының қайнар көздерін                        А. Смит

                                   айқындады.  

                                       Адам Смиттің  ілімі: бүтіндей  нарықтық экономика мен еңбектік  құн теориясына              

                                      негіз болды. Ол бірінші рет  экономика туралы білімдерді  жүйеленген түрде             

                                     ұсынды. Сондай-ақ: 1.Онда зерттелу  үстіндегі экономикалық  құбылыстың  терең       

                                     мәніне үңілуге мүмкіндік беретін  абстракциялау әдісін енгізген; 2. Еңбектік құн 

                                     теориясының негізін салған; 3.Қоғамдық  капиталдың ұдайы өндіріс механизмін     

                                     зерттеген; 4.Экономикалық құбылыстарға  жетекші ықпал ететін заңдарды   

                                     түсіндіруге тырысты; 5.Экономикаға  мемлекеттің қатысуына қарсы  тұрды, яғни                   

      Д.Рикардо             сауда еркіндігін талап еткен

                                                  

Марксизм  бағыты 
(сипаттамасы, ерекшеліктері,  өкілдері) 

        Марксизм бағытының негізіін  салушы Карл Маркс.             К. Маркс  өз зерттеулерінің  пәні етіп  - өндірістің капиталистік әдісін және оған сәйкес өндіріс пен айырбас арасындағы қатынастарды, ал соңғы мақсаты етіп – капитализмнің экономикалық заңдарын ашуды көздеді. Маркс ілімінде  еңбек құн теориясына сәйкес  қосымша құн теориясына басты назар аударылған, онда қосымша құн өндіру -  капиталистердің пролеттариятты қанауы  арқылы  өз байлығын арттырудың  тұрақты көзі екндігі зерттелді.

 

      Маркстік  саяси экономия – еңбекшілердің, жұмысшы табының мүддесін қорғайтын теория.

 

      Марксистер  экономикалық шаруашылықты неғұрлым аз шығын жұмсап, мүмкіндігінше мол пайдалыққа ие болғысы келетін микроэкономикалық агенттердің жиынтығы деп құн теориясын жасаған. 

К.Маркс

Маржинализм бағыты 
(сипаттамасы, ерекшеліктері, өкілдері) 

  Маржинализм – кез келген өнімнің құндылығы адам тұтынуын қанағаттандыру дәрежесіне байланысты анықталады. Ағылшын тілінен аударғанда шектеулі деген мағынаны білдіреді.

  Маржинализмнің марксизмнен айырмашылығы - қанауға негізделген өндіріс әдісі ретінде капитализм мәнін зерттеуден бас тартып, шаруашылық қатынастарын зерттеуге бет бұрды, маржинализм өзіне жаңа құнды  пікірлер мен әдістерді  қабылдауға мәжбүр ететін идеялар бәсекесі қысымында болды.

      Бұл бағыт ХІХ ғасырдыңжылдарында  дүниеге келді. Оның өкілдері: К. Менгер, У. Джевонс, Л, Вальрас.  
 

Л. Вальрас

  
 
Қазіргі экономикалық ғылымда ескі классикалық мектеп пен үш жаңа бағыттардың синтезі байқалады. Қазіргі замандағы экономикалық теория өте үлкен бағыттар, мектептер мен ағымдар көлемімен сипатталады. 
Негізгелері:  
 

• Неоклассикалық  бағыт  классикалық мектептің түп тамырынан таралады. Нарық пен бәсекелестік туралы – экономиканың нағыз дамуы мен құрылуының шарты деп қарайды. Нарықтық экономиканың өзін-өзі жүргізуі экон.дамудың сапалы жолы және мемлекеттің араласуы экон.теңдікті бұзады, шекті пайда мен өнімділік теорияларына негізделген бағыт. Өкілдері 

        А. Маршалл  және А. Пигу.

• Кейнсиандық бағыт, өзінің құрушысы ағылшын экономисті Джон Мейнард Кейнстің (1883-1946) құрметіне аталған. Кейнсиандік – қазіргі кезде де мемлекеттің қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасына деген сұранысты арттырып, не кеміту арқылы нарықтық экономиканы қалыпқа келтіріп отыру болып табылады. Бұл бағыт саяси экономияда «кейнсиандық революция» деп аталады.
• Монетарлық теория сапалы түрде дамиды. Мақсаты антикризистік шаралар жасау; Қаржылы-несиелі жүйені, ақша айналымын, сұраныс жоғарлау үшін инфляцияны қолдана отырып, экономикалық белсенділікті арттыру.
• Институттік-әлеуметтік. Зерттеу объектілері коорпарациялар, кәсіптік ұйымдар, мемлекет. Негізгі көңіл адам құндылықтарына бөлінген. Экономиканың милитаризациялануына, қоғамдық өмірдің идеологиялық қозғалысына қарсы жүріп, мемлекеттің өнім кепілдігін беретін жоспарлауын, мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалардың кеңеюін, технологиялық жұмыссыздыққа байланысты жұмысшылардың қайта мамандануын жақтаған. Ақпараттық қоғамдық және индустриалды теориялары ерекшеленеді. 
• Институциалды-әлеуметтік бағыт шаруашылық өмір проблемаларын шешу. Осы бағытпен бірге меншік құқығы, қоғамдық таңдау, неоиндустриялық қоғам және глобалистика теориялары пайда болған. Негізін салушы американ экономисті Тростейн Веблен б.т.  

        Т. Веблен 

     Д. Кейнс