“Туризмология негіздері” пәні бойынша

3.           Қазақстан Республикасы әлеуметтік-экономикалық жүйенің дамуындағы рекреациялық іс-әрекеттің даму аспектілері

Туристік рекреациялық ресурстар комплексінің ішінде ең маңызды рөлді әлеуметтік – экономикалық ресурстардың орналасқан территориясы ойнайды. Олар экскурсиялық маршруттарының бағытын анықтауға негіз болады. Әлеуметтік – экономикалық ресурстарға тарихи – мәдени объектілерді, яғни ескерткіштерді, тарихи – мәдени құбылыстарды (этнографиялықі, саяси, әлеуметтік – экономикалық, өндірістік) жатқызуға болады. Олар сонымен қатар бір жағынан материалдық және рухани, ал екінші жағынан жылжитын және жылжымайтын болып бөлінеді.

Рекреациялық ресурстар, сонымен қатар рекреациялық іс – әрекет адамның немесе топтың, қоғамның рекреациялық қажеттіліктерін қанағаттандырады. Адамның рекреациялық қажеттіліктерін қанағаттандыру дегеніміз – оның физикалық, интеллектуалдық және рухани құндылықтарына сәйкес физикалық және психикалық күшін қайтадан қалпына келтіру. Ал қоғамның, топтың қажеттіліктерін қанағаттандыруға әлеуметтік еңбекті және әлеуметтік – мәдени потенциал қалпына келтіруді айтуға болады. Осындай қажеттіліктерге байланысты рекреациялық іс – әрекетті инвидивуалдық, топтық және қағамдық деп бөлуге болады. Сонда бұл байланыстар 3 деңгейде жүргізіледі:

қоғам  топ  индивид

Рекреациялық қажеттіліктерді ең басты мәселесі – рекреациялық қызметті пайдаланған халықтың көңілінен шығу деңгейін нықтау. Турист, яғни демалушы адам демалыс орнын, курорттық базаны, қонақ үйді өзі мүмкіндіктеріне, өз қызығушылығына, өз типологиясына сай тағдайды, ол міндетті құбылыс. Бұл оның таңдауы.

Қазақстанда туризмнің барлық түрлері (танымдық, ойын – сауық, этникалық, экологиялық, денсаулық сауықтыру, балалар, спорттық, аң аулау, балық аулау, атпен серуендеу), т.б. бойынша жүргізіледі. Бұл үшін Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршрутта белгіленген.[1]

Қазақстандағы туристік ресурстарға – туристік қызмет көрсету нысандарын қамтитын табиғи – климаттық, тарихи, әлеуметтік – мәдени, сауықтыру нысандары, сондай – ақ туристердің рухани қажеттерін қанағаттандыра алатын, олардың күш жігерін қалпына келтіріп сергітуге жәрдемдесетін өзге де нысандар жатады. Олар мәдени – танымдық, экологиялық, спорттық, әлеуметтік, діни, т.б. туризм түрлеріне бөлінеді. Қазақстандағы туристік нысандар табиғи – рекреациялық, тарихи – археологиялық т.б. топтарға бөлінеді.

Табиғи – рекреациялық нысандарға Солтүстік Қазақстан аймағындағы Көкшетау, Бурабай, Баянауыл, Ерейментау; Шығыс Қазақстан аумағындағы Зайсан, Марқакөл, қазақстандық Алтай, Рахман бұлақтары; Оңтүстік Қазақстан жеріндегі Батыс, Солтүстік Тянь – Шань, Алтынемел таулары, Жетісу алабы; Батыс Қазақстандағы Үстірт, Мұғалжар, Каспий ойысы, Жайық өңірі; Орталық Қазақстандағы Қарқаралы, Қызыларай, Бектауата, Ұлытау, т.б. табиғи нысандар жатады. Сонымен бірге Алматы облысындағы ұлттық саябақтар мен қорықтардың туризмді дамытуда маңызы зор. Оларға Іле – Алатауы ұлттық саябағы, Түрген – Шамалған өзендері аралығындағы шатқалдар, Түрген, Есік, Талғар, Алматы, Шамалған елді мекендері жатады. Алтынемел, Көкшетау, Бурабай ұлттық саябақтарында туризмді дамыту мемлекет тарапынан қолдау тауып, дамып келеді.

Республиканың әсем де әдемi жерлерiнде бiрнеше туристiк базалар орналасқан. Оларға Iле Алатауындағы “Шымбұлақ” шаңғы базасы, Павлодар обл. Жасыбай к. жағасындағы “Баянауыл”, Қарағанды обл-ндағы таулы-орманды “Қарқаралы”, Шығ. Қазақстан обл. Бұқтырма бөгенi жағасындағы “Алтай мүйiсi”, Орал қ. Жайық өз. маңындағы “Орал”, Қостанай обл-ндағы орманды-тоғайлы Наурызым алқабы, Оңтүстік Қазақстан облысы Бадам жазығындағы “Оңтүстiк”, Көкшетау таулы аймағындағы “Золотой бор” базалары жатады. Қазақстанда белгiлi туристiк маңызы бар зоол., ботан. қорықтар да жеткiлiктi. Оларға Алматы қорығы, Iле атырауы, Тарбағата,  Жалтыркөл, Ұлытау,  Бетпақдала, Қарақия-Қаракөл, Зеренді қорықшалары, Шарын каньоны және Шарын өз-ндегi “Шетен тоғайы” , Күмiс қылқанды орман, Жаманшық тауы, Айғайқұм, Әншiқұм, Жаңғақ тоғайы, Бүркiттау шоқысы және Тұма бастаулар, т.б.

Қарап отырсақ, туризмді дамытуға, оның игілігін көруге елімізде мүмкіндік бар. Осыдан да болар Қазақстандағы туризм кластерін дамытуға ең қолайлы аймақ ретінде жерұйығы Жетісу таңдап алынғаны. Бұл сала экономикамыздың әжептеуiр пайда әкелетiн тармағына айналып келедi. Дегенмен, сыртқы елдерге шығатын туристер саны елiмiздiң iшiндегi демалушылардан басым түсiп отыр. Мұның себебiн олар бiздiң елдегi қонақ үй, туристiк қызмет бағасы шетелдегi туристiк қызмет бағасынан артық болмаса, кем еместiгiмен түсiндiредi. Сондай-ақ отандық туристiк қызмет қөрсету түрi де европалық стандарттан төмен дегендi естуге болады. Ал, табиғат аясында демалғысы келетiндер жолдардың жөндеуден өтпегендiгiнен ел iшiндегi Алакөл, Қапшағай, Балқаштан гөрi Ыстық көлге баруды жөн көретiндiгiн тiлге тиек етедi.

2004 жылдың шілде айында елімізде бәсекеге қабілеттілік пен кластерлік даму бағдарламасын жүзеге асыру үрдісі басталғаны белгілі. Қазақстанның Статистика агенттігінің деректері бойынша, жыл сайын елдегі туризм индустриясының қарқынды дамып келеді және сырттан келетін туристердің саны да едәуір көрсеткіште. Дегенмен, межелі көрсеткішке тоқмейілсуге тағы болмайды, керісінше, туризм саласын жандандыруға бағытталған бағдарламаларды жан-жақты іске асыру жолында табанды тірлік етуіміз қажет. Қазақстандағы туристік бизнестің негізгі табысын бүгінгі күнге дейін сыртқы туризм құрап келді. Бүгінде елімізде 876 туристік компания тіркеліп, әлемнің 90 елімен байланысын орнатқан. Осылардың тек 25 пайыздайы ғана елге тікелей туристер тартумен айналысатынын ескерсек, сырттан келетін саяхатшылардың үлесін өзіңіз топшылай беріңіз. Мұны ескерген ел үкіметі сырттан келетін туристердің санын арттыру үшін осы мақсатта жұмыс істейтін туроператорларды салықтан босатқан-ды. Бірақ, бұл амалдың да нәтижесі көңілден шықпай тұр.
Қазақстанның Туризм және спорт агенттігі бүкіләлемдік туризм ұйымымен бірлесіп, сыртқы және ішкі туризмді дамытудың тиімді бағыттарын айқындап, соның бірі ретінде экологиялық туризмді атап көрсеткен. Экологиялық туризмге қатысты елдегі мүмкіндігі жоғары аймақтар ретінде Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан және Ақмола облыстары белгіленді. Көптеген сарапшылар Қазақстанның өз мүмкіндігін толық пайдаға асыра алмай отырғандығын сенімді түрде айтып жүр. Туризмнің дамуы бірінші кезекте саяхаттауға ыңғайлы жерлердің пайда болуына қатысты. Себебі, әлемдегі дәстүрлі саяхат орындары бүгінде өзінің маңыздылығын жоя бастаған. Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанның мол мүмкіндігі бар деп есептеледі және әлемдік туризм нарығының биігіне көтерілуі мүмкін. Туризм тікелей және жанамалы түрде экономиканың 32 саласы мен елдің инфрақұрылымының дамуына тигізетін әсері мол. Қазір әлемдік туризм өзінің ең бір сәтті кезеңін бастан өткеріп жатқан жоқ. Бұған бірінші кезекте елдердегі саяси тұрақсыздық пен терроризм, сепаратизм секілді жағымсыз әрекеттер әсер етуде. Алайда, бұл құлдырауларды сарапшылар «уақытша құбылыс деп қарастырған жөн» дейді.
Әрине, кемшіліктерімізді таразылаған жөн, дегенмен, еселі еңбекпен, төккен термен қол жеткізген жетістіктеріміз де барын ұмытпауымыз керек. Жарқын болашаққа жасалған басым бағыттар, нақты бағдарламалар бар. Ендігі жерде кемел келекшекте туризм еліміздегі мол индустриалы салалардың ішінде үздік үштікке енеді деген берік сеніммен сапалы жұмыс жасау керек. Иншаалла, бұл саланың кең қанат жаюына қомақты инвестиция тартылса, бұл болжамымыз да жүзеге асар. «Қазақстандағы туризмді дамыту мүмкіндіктері». Жаңа әлемдегі жаңарған Қазақстан үшін экономиканы әртараптандыру және шикізаттық емес секторды дамыту негізгі бағыттардың қатарына еніп отыр.

Келешекте елімізде халықаралық стандарттарға сай 3 ірі туристік орталық салынады. Солардың бірі – Ақмола облысындағы Щучье-Бурабай туристік аймағында орналасатын Бурабай-сити жобасы болмақ. Биылғы жылдың күз айында Шучье көлінің жағасынан әлемдік деңгейдегі «Бурабай-сити» туристік кешені салынбақ. Жобаны жүзеге асыруға он екі жыл мерзім белгіленген. Оның аясында гольф-клубтар мен ат спорты алаңдары ашылады. Қыста демалатындар үшін мұз айдындары мен шаңғы бағдарлары және тау шаңғысы жоларналары жасалады. Жобаның аясында мыңнан астам жаңа жұмыс орындары ашылады. Шынарбек Батырханов, Ақмола облыстық туризм, дене тәрбиесі және спорт басқармасы бастығының орынбасары: – Бурабай сити орталығын айтатын болсақ, бұл 12 жылдың арасында ішінде жалғыз демалатын орын емес, ем алатын оның ішінде мына спорттық боулинг центр одан кейін гольф-клуб сияқты сондай объектілер салынады. Бұл жобаның бағасы 3 млрд АҚШ долларынан асып тұр, сол ойлап отырмыз, бұл орталық салынғасын Ақмола облысына, Щучье Бурабай аймағына туристердің саны өседі. Туризм саласын дамыту бағдарламасының аясында өңірдің экологиялық мәселелерін шешуге 40 млрд теңге бөлінді. Жылыту жүйесін электрлі нұсқаға ауыстыру жоспарланып отыр. Жаңа су құбыры салынып, суаттарды тазарту жобасы да қолға алынды. Жақын арада экологиялық электромобильдер мен мини-пойыздар іске қосылады. Тәулік бойына ұлттық паркті әуеден бақылаушылар қызғыштай қориды. Әзірге демалушылар Бурабайдағы қызмет көрсету сапасы кемшін түсіп жатқанын алға тартады. - Көкшетауда бұл жерде санаторийлер көп. Бұл жерде әлі тәжірибе аздау екен басқа елдермен салыстырғанда санаторий есебінде. Көп нәрсені үйрену керек деп есептеймін. - Боровой біздің өзіміздің жердің табиғаты, осы табиғаттан асқан жер әлі көрген жоқпын. Боровойда жақсы демаламыз, таза ауа шетелге ешқайда барып керегі жоқ.

Қорытынды

Рекреациялық туризм кейінгі жылдары елімізде жанданып келе жатқан салалардың бірі. Бұл сала экономикамыздың әжептеуір пайда әкелетін тармағына айналып келеді. Қазақстанның туризмнің мүмкіндіктері өте көп. Бұл Қазақстан территориясында рекреациялық аймақтардың көптеп шоғырлануына байланысты. Рекреациялық туризм демалыс және емдік үшін болатын саяхат негізіндегі сапар шегетін туризм. Бұл – демалыс туризмі және организмнің физикалық және психологиялық түрде қысқа мерзімде және ұзақ мерзім аралығында күш жинау. Рекреациялық туризм туризмнің барлық түрлерімен қызмет атқарады. Туристер демалу арқылы бейтаныс елге барып немесе табиғи ем қабылдауға байланысты танымдық туризмді бірге тануы және экономикалық жағынан ел бюджетіне емделу арқылы ақша салу. ҚР – да рекрекациялық туризм барлық туризм түрлерінің қызмет жасауына септігін тигізеді. ҚР – да туристерді орналастырудың объекттері қонақ үйлер, санаторийлер, демалыс үйлері, туристік базалар, мейманханалар, профилакториялар бар. Рекреациялық іс – әрекет демалушылардың сұранысына, яғни таңдауына байланысты дамиды. Сол себепті Қазақстан үшін туризм саласында, көркем табиғаты бар тынығу аймақтарында қонақжайлар мен қызмет көрсетуді дамыту, ол аймақтардағы байланыс пен жол мәселелерін шешу мен демалушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеті тұр. Жарқын болашаққа жасалған басым бағыттар, нақты бағдарламалар бар. Ендігі жерде кемел келешекте рекреациялық туризм еліміздегі маманданған индустриялы салалардың ішінде үздік үштікке енеді деген берік сеніммен жұмыс жасау керек.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1.     Мазбаев О.Б., Айтбеков Б.Н., Асубаев Б.К. Туризм және өлкетану негіздері / Алматы: ҚазҰПУ, 2006

2.     Кусков А.С., Голубева В.Л., Одинцова Т.Н. Рекреационная география / Флинта, 2005

3.     Әбішева З. М., Жұмаділов А.Р. Туризмнің географиялық ортасы / Алматы, 2007

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

Экономика факультеті

“Туризм” кафедрасы

“Туризмология негіздері” пәні бойынша

Реферат

                                                                                   Орындаған: Бекова Ж..К

                                                                                   Тексерген: Муканов А.Х

Астана қаласы, 2009ж