Кесте 14

      Ресейден  кокс экспорты.

      Ресейлік  шойын экспортының  шамамен 60 %-н  “Тулачермет” ААҚ жүзеге асырады /кесте 15/. Шойын  экспорты 2001 ж. негізінен  Германияға – 36 %, Данияға – 21 %, Италияға – 12 %, АҚШ-на – 7 % бағыттайды. ТМД елдерінен ресейлік шойынның импортерларының алғашқы ондығына тек Беларусь пен Украина кіреді.

      Кесте 15

      Ресейден  шойын экспорты.

      Прокаттың негізгі экспортерлары Ресейдің тоғыз аса ірі кәсіпорындары болып табылады – олардың үлесіне экспорттың жалпы көлемінің 90 %-тан астамы келеді /кесте 16/.  Ал ірі үш комбинаттың үлесіне - Магнитогорск, “Северсталь” және Новолипецк – 2001 ж. ресейлік прокат экспортының 52  %-ы келген. Экспорт Түркия (15  %), Қытай (11  %), Египет (9  %), Тайвань (8  %), АҚШ-на (7  %) бағытталған. ТМД-ның ешбір елі Ресейден ірі импорттаушы қатарына кірмейді /25/.

      Кесте 16

      Ресейден  дайын прокат-экспорты.

      Сұрыптық  прокат экспорты негізінен 2001 ж. Иран (17 %), Қазақстан (18 %), Қытай (8 %), Беларусь (7 %), Украина (7 %) және АҚШ-на (7 %) бағытталды. Беттік прокат экспорты  негізінен 2001 ж. Малайзия (14 %), Қытай (10 %), Түркия (7 %), АҚШ (7 %), Италия (6 %), Корея республикасы (6 %), Иран (5 %) және Беларуське (5 %) бағытталды.  Прокаттың аса ірі экспортерлары елдегі  Новолипецк металлургия комбинаты мен Батыс – Сібір металлургия комбинаты. Нарықтық экономикаға өту  (1992 ж)  кезеңіне қарай бұл кәсіпорындардағы  прокат өндірісінде  экспорт үлесі аса жоғары  болмады. 1992-1996 жж. кезеңінде екі кәсіпорында да  прокат экспортының көлемі 5-6 есе ұлғайды. Сонымен қатар оның жалпы өндіріс көлеміндегі үлес салмағы күрт өсті. Кейіннен (1997-1998 жж.) ресейлік металл өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігінің  төмендеуі салдарынан экспорт көлемі біршама кеміді. 1999-2001 ж. отандық металл өнімдерінің  бәсекеге қабілеттілігі жоғарылап экспорт көлемі ұлғайды. Тек екі ғана кәсіпорын-комбинаттарда  (Магнитогорск және “Северсталь”) беттік және сұрыптық прокаттың  үлесі 2001 ж. бүкіл прокат  экспортының көлемінде  77-84 % құрады.  Беттік  прокат экспортының 95 %-ы шамасында отандық үш ірі кәсіпорындар үлесіне келді.  Сұрыптық прокаттың аса ірі экспортеры (бүкіл экспорт көлемінің 25 %) 2001 ж. Батыс-Сібір комбинаты болды. Болат құбырларының экспорты жөніндегі мәліметтер 17-кестеде келтірілген. Трубалардың жалпы өндірісінде экспорттың үлес салмағы отандық ірі кәсіпорындарда онша үлкен емес (Северстальдан  өзгелері), алайда олардың өсу тенденциясын байқауға болады. 2001 ж. трубалардың негізгі импортерлары Қазақстан (25 %), Беларусь (13 %), Германия (9 %) және Италия (6 %) болды.

      Трубалардың ірі экспортерлары қатарына, сонымен  қатар Иран, Өзбекстан, Түркіменстан кіреді. Бұл елдердің әрқайсысына  экспорт көлемінің шамамен 5 %-ы  келген /26/.

      Жалпы  талдау  нәтижесі  1999-2002  жж.  кезеңінде  ТМД   елдерінде  қара металлургия өнімдерінің өндіріс көлемінің өскенін көрсетеді. Осылайша,  болат құбырлар, дайын прокат, болаттың өндіріс көлемдері 52; 40 және 37 %-ға өскен. Алайда бұл аралықты  2 кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезеңде (1999-2000 жж.) ТМД елдеріндегі болат өндірісі көлемінің өсім қарқындылығы жалпы дүниежүзілікке қарағанда жоғары болған (3 еседен астам). Екінші кезеңде (2001-2002 жж.) ТМД елдеріндегі болат өндірісі көлемінің өсім қарқындылығы  жалпы дүниежүзілікке қарағанда  төмен болды (2 еседей). ТМД елдеріндегі қара металлургияның өсім қарқындылығының   баяулауы  Ресей мен жалпы ТМД-ғы өнеркәсіптік өндіріс қарқындылығының төмендеуінен болды.

 Кесте  17

Ресейден  болат трубаларының экспорты.

      Ресей мен Украинаның металлургиялық кәсіпорындарында өндірістің техникалық  деңгейін жоғарылатуға бағытталған шаралар кешені жүргізілуде. Алайда инвестициялық  ресурстардың жетіспеушілігі салдарынан оның жүзеге асу қарқындылығы аса жоғары болмай отыр.

      Дүниежүзілік  болат рыногында ТМД-ның, соның  ішінде  Ресейдің металлургиялық кәсіпорындары  түрлі тарифтік және тарифтік емес шектеулерге ұшырауда. Бұл жағдай және сонымен бірге  көптеген жағдайда өнімнің аса жоғары сапалы болмауы, экспорт  құрылымының қанағаттанарлықсыз болуына әкеліп соқты.

      2000-2002 жж. Ресейден ТМД елдеріне бағытталған  қара металлургия өнімдерінің  экспорт үлесі ұлғайды.  

2.3  Ресейдің қара  металлургиясының  экономикалық көрсеткіштерінің  өзгеру тенденциялары. 

     Көптеген жылдар бойы авторлар Ресейдің қара металлургиясының экономикалық көрсеткіштерінің өзгеру тенденцияларын қарастырды. Бұл зерттеулердің негізгі мазмұны төмендегідей болды:

      1. Жекелеген факторлардың жағымсыз  әсерін жою немесе орнын толтыру  шараларын құру мақсатында қара металлургияның техникалық – экономикалық көрсеткіштерінің динамикасын зерттеу мен факторлық талдау;

      2. Саланың реструктуризациясы бағдарламасына  ұсыныстар құру мақсатында, атап  айтқанда, шектен тыс және тиімсіз  өндірістік қуаттылықтарды жою  мақсатында, металлургиялық кәсіпорындардың түрлі топтарының техникалық – экономикалық денгейін бағалау;

      3. Отандық металл өнімдерінің бәсекеге  қабілеттілігін бағалау үшін  бастапқы мәліметтерді анықтау.

      Төменде Седых А.М., Юзов О.В., Афонин С.З. сияқты авторлардың зерттеулерінің негізгі нәтижелері келтірілген.

      Өнім  өндірісінің көлеміндегі өзгеріс  сипаты турғысынан Ресейдің қара металлургиясының бүкіл постсоветтік даму кезеңін  ірі үш кезеңге бөлуге болады.

      Бірінші кезең (1992-1998 ж ж.) ішкі металл қолданудың күрт төмендеуімен (4 есе) сипатталады. Осы уақытта металл прокатының сыртқы саудасында айтарлықтай жақсару байқалды. Осылайша, егер 1991 ж. сыртқы сауданың теріс сальдосы 1,6 млн.т. құраса, 1998 ж.сыртқы сауданың оң сольдосы 20 млн.т. асқан. Осыған байланысты бірінші кезеңде дайын прокат өндірісіндегі көлемнің төмендеуі 38 % қана құрады /кесте 18/.

      Айта  кететін жағдай, бұрынгы КСРО –  да болат өндірісінің максималды көлемі (163 млн.т) 1988ж. Тіркелген болатын. 1989 жылдан бастап өндіріс көлемінің  кемуі орын алды – үш жыл ішінде (1989-1991ж) ол 30,2 млн.т немесе 18,5% - ға кеміген. Сала көлемінің кемуі ары қарай экстенсивті даму мүмкіндігінің жоқтығына негізделді. 90- шы жылдардың басындағы отандық қара металлургия еңбектің төмен өнімділігі, өндірістің материал мен энергияны көп қажет етуімен, тиімсіз технологиялық және өндірістік құрылыммен сипатталады.

      Нарықтық  реформалардың басталуынан кейін (1992) ТМД елдері, соның ішінде Ресейдің халық шаруашылығында, атап айтқанда қара металлургиясында жинақталған  келіспеушіліктер мен қарама – қайшылықтар аса айқын белгі бере бастады. Осы жағдайлар және бұрын қалыптасқан шаруашылық байланыстардың жойылуы өндіріс көлемінің қулдырау қарқындылығының жылдамдауына әкеліп соқты.