Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі және оны жетілдіру жолдары

     2.2 Есіл аудандық салық басқармасы бойынша салық жүйесінің қызмет ету жағдайына талдау 

    Салық жүйесінің қызмет етуін жергілікті деңгейде қарастыратын болсақ, Астана қаласы Есіл аудандық салық басқармасын қарастыруға болады. Есіл аудандық салық басқармасы жаңа құрылған салық органдарының қатарына жатады. Бірақ, онда салықтарды уақытылы және толықтай жинауда көптеген жұмыстар жүргізілді. 2008 жылы 5 тамызда Қазақстан Республикасының Президенті Н.А. Назарбаевтың  №637 «Қазақстан Республикасы елордасы – Астана қаласында «Есіл» ауданын құру туралы» Жарлығы шықты. Қазақстан Республикасының елордасы – Астана қаласының жалпы ауданы 31,2 мың гектар жер бөлігін қосумен «Есіл» ауданының әкімшілік шекарасы белгіленді.

    2008 жылы 28 қарашада Қазақстан Республикасының  Премьер-Министрі Кәрім Мәсімовпен «Қазақстан Республикасы елордасы – Астана қаласында «Есіл» ауданын құру туралы» Қазақстан Республикасының Президентінің 2008 жылғы 5 тамыздағы №637 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметімен «Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық Комитеті Астана қаласы бойынша Салық Департаментінің Есіл ауданы бойынша Салық Басқармасы» мемлекеттік мекемесін құру туралы» №1101 Қаулысы шықты[19].

    «Қазақстан  Республикасы Қаржы Министрлігі  Салық Комитеті Астана қаласы бойынша  Салық Департаментінің Есіл ауданы бойынша Салық Басқармасы» мемлекеттік мекемесін құру туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 қарашадағы №1101 Қаулысына сәйкес 2008 жылы 12 желтоқсанда №833 Бұйрық қабылданды. Осы Бұйрықта Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық Комитеті Астана қаласы бойынша Салық Департаментінің бастығы А.Ж. Еңсегеновке 2008 жылғы 26 мамырдағы №372 Қаржы Министрлігі Салық Комитетінің бұйрығымен бекітілген Үлгі Ережеге сәйкес жеті күн мерзімінде «Қаржы Министрлігі Салық Комитеті Астана қаласы бойынша Салық Департаментінің Есіл ауданы бойынша Салық Басқармасы» мемлекеттік мекеме туралы Ережені бекіту және оның заңнамамен бекітілген тәртіпте әділет органдарында тіркелуін қамтамасыз ету жүктелген[19].

    Басқарманың заңды мекен-жайы: Астана қаласы, Тұран  даңғылы, 19/1. Басқарманы қаржыландыру Республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады. Тұрғындар саны – 180 мың адам. Ауданның алып жатқан аумағы – 32 мың.га. ал, нақты салық төлеушілер санына келетін болсақ, оны төмендегі кестеден көруге болады. 

    Кесте 1

    Есіл  аудандық салық басқармасы бойынша  салық төлеушілер саны 

    Есіл  ауданы бойынша Салық Басқармасы салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түсімдерінің толықтығын, міндетті зейнетақы жарналары мен Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақытылы аударылуын қамтамасыз ету, салық төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру аясында, өз құзыреті шегінде акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлері мен мұнай өнімдерінің өндірілуі және айналымы саласында мемлекеттік басқару және бақылау қызметтерін орындауға өкілеттендірілген Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық Комитеті Астана қаласы бойынша Салық Департаментінің аумақтық бөлімшесі болып табылады.

    Басқарма  өз қызметінде Қазақстан Республикасының  Конституциясын, Қазақстан Республикасы заңнамалық актілері мен заңдарын, Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің актілерін және өзге де нормативтік-құқықтық актілерді басшылықа алады.

    Басқарма  мемлекеттік мекеменің ұйымдастырушылық-құқықтықнысандағы  заңды тұлға болып табылады, өз атауы мемлекеттік және орыс тілдерінде жазылған мөрі мен мөртаңбасы, белгіленген үлгіде бланкілері бар. Басқарма өз құзыретінің мәселелері бойынша заңнамада белгіленген тәртіпте Басқарма бастығының немесе оның орнын ауыстыратын тұлғалардың бұйрықтарымен рәсімделетін жеке қолданылатын құқықтық актілер шығарады.

    Басқарманың құрылымы және штат санағының лимиті Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Жауапты хатшысымен бекіткен штат санағының  лимиттері шегінде Қазақстан  Республикасы Қаржы Министрлігі  Салық Комитеті Астана қаласы бойынша Салық Департаментінің Бастығы бекітеді. Басқармаға кәсіпкерлік субъектілерімен Басқарманың қызметі болып табылатын міндеттерін орындауда шарттық қатынастарға түсуге тыйым салынады.

        Есіл аудандық салық басқармасында салық заңнамасымен белігленген салық бақылауының барлық нысандары жүзеге асырылады.

    Бүгінде салық төлеушілер үшін Астана қаласы салық департаментінің (77-31-90) және Есіл ауданы салық басқармасының (67-81-31) сенім  телефондары жұмыс істейді. Азаматтар мен шаруашылықты жүргізуші субъектілер осы телефондарға хабарласып, салық органдарының лауазымды тұлғаларының іс-әрекеттері немесе әрекетсіздігі  туралы ақпараттар берулеріне болады.

     Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлықпен қарсы күрес заңында салық  органдарына қаржы бақылау шараларын іске асыру тапсырылған. Кодекстің 532 бабында, мемлекеттік лауазымдағы, сондай-ақ келеңсіз себептермен мемлекеттік қызметтен босатылған адамдардың, сол сияқты, аталған адамдардың жұбайының зайыбының кірістер, мүлік туралы декларацияларды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңдарда көзделген басқа да мәліметтерді бермеуі, дер кезінде бермеуі, мемлекеттік қызметтен босатылғаннан кейін үш жыл бойы жыл сайын декларация беріп тұрмауы, немесе толық емес, жадған мәліметтерді беруі фактілері бойынша салық органдарының лауазымды адамдары хаттамалар толтырылып, сотқа қарауға жібереді сонымен қатар салық органдарының Кодексте қаралған әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық  жөніндегі 533-535 баптары бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы анықталған фактілер бойынша хаттамалар жасап, сотқа жіберуге құқығы бар. Осы орайда  532 бабына сәйкес 16 мемлекеттік қызметкердің құжаттары сотта қаралды. Оның 5 әкімшілік жауапкершілікке тартылды, 4 әкімшілік жауапкершіліктен босатылды, 5 тоқтатылған, 2 қарастырылуда.  

      Осы орайда Есіл ауданы Салық басқармасы келесі ұсыныстарды жолдайды:

     -  тұрақты түрде мемлекеттік қызметкерлер арасында семинарлар, лекциялар өткізу қажет және теледидарларга, радиоларга сұқбаттар, ақпарат құралдарын мақалалар беру керек. Сонда ғана әр бір мемлекеттік қызметкер Сыбайлас жемқорлық құқығын бұзудың түбірі қандай жағдайға алып келетіндігін түсінеді. 

- мемлекеттік қызметкерлердің материалдық жағдайын көтеру.

     Жоғарыда  айтылғандай мемлекеттік қызметкердің жағдайы жөнді болған мақсатта естіп, тыңдап, оқып, көріп жүрсе адам заттың сана сезіміне жетуі тиіс.

      Бір жыл бұрын құрылған Есіл ауданы Салық  басқармасында сыбайлас жемқорлықпен күрес жолында басқарма басшылығымен және Астана қаласы бойынша Салық  департаментімен бірігіп көптеген шаралар іске асырылуда, әрине алдыға қойған мақсат жоғары, осы орайды тиянақтыда, мәнді жұмыс жүргізіледі.

    Басқарма  Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі  Салық Комитетінің құзыреті шегінде  заңнамада белгіленген тәртіпте мынадай функцияларды жүзеге асырады:

• салық төлеушінің (салық агентінің) құқықтарын сақтауға;
• мемлекеттің мүдделерін қорғауға;
• салық төлеушінің – салық міндеттемесін, салық агентінің салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндетті тәртіппен орындауына салықтық бақылауды, сондай-ақ әлеуметтік аударымдарды есептеудің толықтығымен төлеудің уақытылылығын, міндетті зейнетақы жарналарын есептеудің, ұстау мен аударудың уақтылылығын бақылауды жүзеге асыруға;
• салық төлеушілерді, салық салу объектілерін және (немесе) салық салуға байланысты объектілерді есепке алуды, есептелген, есепке жазылған және төленген салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді, есептелген, ұсталған және аударылған міндетті зейнетақы жарналарын, есептелген және төленген әлеуметтік аударымдарды есепке алуды жүргізуге;
• өз құзыреті шегінде салық міндеттемесінің туындауы, орындалуы және тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктемелер беруге;
• салық төлеушіге (салық агентіне) уәкілетті орган бекіткен мемлекеттік қызметтер көрсету стандарттарын, салықтық өтініштердің белгіленген нысандарының бланкілерін және (немесе) электрондық түрдегі салық есептіліктері мен салықтық өтініштерді табыс етуге қажетті бағдарламалық қамтамасыз етілімді тегін беруге;
• нұсқама бойынша салықтық тексеруді жүргізуге;
• өз құзыреті шегінде салықтың, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер мен өсімпұлдардың артық төленген сомасын, есепке жатқызылған қосылған құнға салықтың есептелген салық сомасынан асып кетуін есепке жатқызуды және (немесе) қайтаруды, белгіленген тәртіппен және мерзімде айыппұлды қайтаруды жүргізуге;
• салықтық құпияны сақтауға;
• белгіленген мерзімде және жағдайларда салық міндеттемесінің, міндетті зейнетақы жарналарын ұстау мен аудару және әлеуметтік аударымдарды төлеу бойынша міндеттемелердің орындалуы жөнінде салық төлеушіге (салық агентіне) хабарлама беруге;
• салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық өтініші бойынша белгіленген тәртіппен және мерзімде мынадай:

а) салық  берешегінің, міндетті зейнетақы жарналары  және әлеуметтік аударымдар бойынша берешектің жоқ екендігі туралы;

ә) салық  берешегінің, міндетті зейнетақы жарналары  және әлеуметтік аударымдар бойынша  берешектің жоқ екендігі (бар екендігі) туралы;

б) резидент еместің Қазақстан Республикасындағы  көздерден алған табыстарының және ұсталған (төленген) салықтардың сомасы туралы анықиама түрлерін беруге;

• белгіленген тәртіппен салық есептілігін және салықтық өтініштерді қабылдауға;
• салық төлеушіден (салық агентінен) Қазақстан Республикасының салық заңнамасының анықталған бұзушылықтарын жоюды талап етуге және өз құзыреті шегінде осы талаптардың орындалуын бақылауға;
• көрсетілген ақпарат үшін салық органына өтініш жасалған күннен бастап бір жұмыс күні ішінде өз құзыреті шегінде салық төлеушіге (салық агентіне) салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді, бюджетке төленуге жататын өсімпұлдар мен айыппұлдарды төлеу жөніндегі төлем құжатын толтыру үшін қажетті деректемелер туралы мәліметтер, сондай-ақ салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді, бюджетке төленуге жататын өсімпұлдар мен айыппұлдард, әлеуметтәк аударымдарды төлеу және міндетті зейнетақы жарналарын аудару тәртібі туралы ақпарат беруге;
• Қазақстан Республикасының ақпараттандыру заңнамасына сәйкес электронды қызметті ақпаратты жүйені қолданып көрсетуге;
• салық төлеушінің талап етуі бойынша – салық міндеттемесінің, сондай-ақ міндетті зейнетақы жарналары, әлеуметтік аударымдар бойынша міндеттемелердің орындалуы жөніндегі, салық агентінің талап етуі бойынша салықты есептеу және аудару бойынша міндеттің орындалуы жөніндегі есеп-қисапты салыстыруды жүргізуге, жеке шотқа белгіленген тәртіппен түзетулер енгізуге;
• уәкілетті орган бекіткен мемлекеттік қызметтер көрсету стандарттары мен регламенттеріне сәйкес мемлекеттік қызметтер көрсетуге;
• бұқаралық ақпарат құралдарында белгіленген тәртіппен және жағдайларда салық берешегі бар салық төлеушілердің (салық агенттерінің), сондай-ақ әрекетсіз заңды тұлғалардың және заңды күшіне енген сот үкімінің не қаулысының негізінде жалған кәсіпорындар болып танылған салық төлеушілердің тізімдерін жариялауға;
• мемлекеттің меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау, одан әрі пайдалану және өткізу тәртібінің сақталуын, оның Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті уәкілетті мемлекеттік органға берілуінің толықтығы мен уақытылылығын бақылауды жүзеге асыруға;
• уәкілетті мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығы, алу толықтығы және аудару уақытылылығы мәселелері жөніндегі қызметін бақылауды жүзеге асыруға;
• салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға және салық төлеушінің (салық агентінің) салық берешегін мәжбүрлі тәртіппен өндіріп алуға;
• Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген тәртіппен әкімшілік жауапкершілікке татртуға міндетті.