Өндірістік іс – тәжірибе дайындау және ұйымдастыру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Дебиторлық борыштардың есебі, талдауы және аудиті

 

    Кәсіпорынның   шаруашылық, өндірістік қызметі  барысында   сатып өткізілген өнімдері (тауарлары, жұмыстары, қызметтері) үшін,  алынған  вексельдер   сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің   борыштары және  есеп  беруге тиісті тұлғалардың  өтелмеген  борыштары дебиторлық борыштар деп табылады.

    Дебиторлық  борыштың құрамында  кәсіпорынның  төмендегі қарыздары  есепке алынады:

• Алынуға тиісті борыштар
• Кәсіпорынның  есеп беруге тиісті тұлғаларының  борыштары
• Ағымдағы активтерді сатып алу үшін  төленген аванстық төлемдер
• Негізгі шаруашылық серіктестік және   оның еншілес серіктестіктер арасындағы операциялар нәтижесінде пайда болған  дебиторлық борыштар

   Есептеу  принципіне сәйкес  кәсіпорыннң     табысы пайда болған  сәттен  бастап, дебиторлық борыш   та  танылады.

   Шаруашылық қызметі барысында  кәсіпорын   қызметкерлерін  шаруашылық   мүддесімен    іссапарға    жіберді,    жалпышаруашылық   және    әкімшілік  мақсаттарда (кеңсе тауарларын, басқадай материалдық және материалдық  емес   активтерін   нақты ақшаға сатып алу) ақшаларды  жұмсап   отырады. Мұндай  шығындарды  банк арқылы төлеу  мүмкін емес, сондықтан   кәсіпорын  қызметкерлеріне   нақты  ақша беру арқылы,  аталмыш шығындар бойынша төлем   жасайды. Берілген ақшаның көлемін басшы бекітеді,   тек содан кейін ғана кассадан  аванс   беріледі. Кассадан  қызметкерге нақты ақша   берілген  сәттен   бастап, ол  кәсіпорынға  есеп  беруге   тиісті  тұлға  ретінде   танылады. Төлем   жасалынғаннан кейін есеп  беруге  тиісті   тұлға  кәсіпорын алдында  нақты ақшаның   іс    жүзінде    жұмсалғандығын  растайтын  құжаттар  арқылы  есеп беріп,  өзінің   міндеттемесін   өтейді. Дебиторлық борыштар  мерзім көлеміне байланысты:

• Қысқа  мерзімді дебиторлық борыштар-қамтитын мерзімі 12 ай
• Ұзақ мерзімді  дебиторлық борыштар-қамтитын мерзімі 1 жылдан артық уақыт аралығы.

Қысқа берзімді дебиторлық борыштарға мыналар жатады.

• Сатып алушы мен тапсырыс берушінің қысқа мерзімді   дебиторлық борыштары- кәсіпорынның  контрагенттері
• Еншілес ұйымдардың  қысқа мерзімді   дебиторлық борыштары
• Қауымдасқан   және  бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді   дебиторлық борыштары
• Филиалдар мен  құрылымдық  бөлімшелердің қысқа мерзімді   дебиторлық борыштары
• Жұмыскерлердің  қысқа мерзімді   дебиторлық борыштары-кассадан жабдықтаушылар мен есеп айырсу кезінде  немесе  өз иелігіне жарату ұшін жұмысшы кассадан ақша алған кезінде туындайды,
• Жалдау бойынша қысқа мерзімді   дебиторлық борыштары-ағымдағы жылғы Кәсіпорынның мұлкін немесе басқада техникалық құралдарын
• Алынуға тиісті   қысқа мерзімді сый-ақылар
• Күмәнді  талаптар бойынша   резерв

Күмәнді борыштар бойынша  резервтердің есебі бухгалтерлік есептің 5 «Табыс»  деп аталған қазақстандық стандартымен және  оған  әдістемелік нұсқаулармен реттеледі.

Қазақстан Республикасының заңдық құжаттарына сәйкес шағымдану мерзімінен 3 жыл өткеннен кейін өтелмеген  күмәнді дебиторлық борыш қайтарылмайтын  қарыз ретінде танылады.

Қайтарылмайтын дебиторлық борыштарды есептен шығарудың екі әдісі  бар:

• қайтарылмайтын борыштың болатынын алдын – ала қарастыратын резервтеу әдісі;
• нақты дебиторлық борыштар қайтарылу мүмкіндігі жоқ борышқа айналғаннан кейін ғана, бұл шоттардың мәліметтері шығынға апарылатын тікелей есептен шығару әдісі.

Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда тиімді есеп, себебі ол табыстар мен шығыстарды сәйкестікке келтіре алмайды. Заңдық құжаттарға сәйкес күмәнді борыштар тауарлар жөнелтілген немесе қызметтер көрсетілген мерзімде емес, қай есепті мерзімде ол шығынға апарылуы тиіс деп есептелінеді.

         ЖШС «ЖанТас»  құрылыс компаниясы  19 мамыр күні  ЖШС «Арыс Құрылыс» кәсіпорны мен бірге 384 000 теңгеге көрсетілген қызмет туралы (автокранды КТА 25111 құрылыс саласында пайдаланғаны үшін) акт жасасты. Нәтижесінде ЖШС «Арыс Құрылыс» кәсіпорны ЖШС «ЖанТас»  құрылыс компаниясына    берешек.                                                                                                   7-кесте

Рет №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сома, теңге	Шоттардың корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
	Көрсетілген қызмет немесе орындалған жұмыс
6	ЖШС «Арыс Құрылыс кәсіпорнына  автокран арқылы қызмет жасағаны ұшыін	342857,14	1210	6010
	ҚҚС сомасы	41142,86	1210	3130

Бұл көрсеткіштердің  барлығы кәсіпорынның бухгалтериясында 1с бағдарламсы (Карточка счета деген  құжат)  бойынша тіркеледі. (Тіркеме №4)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3.Тауарлы –материалдық босалқылардың есебі, талдауы және аудиті

Тауарлы –материалдық босалқылар дегеніміз-бұл;

• өндірісте пайдалануға   немесе     жұмыстар мен    қызметтерді  атқаруға  арналған  шикізат  қоры, материалдар,  сатып алынған  шала фабрикаттар және   құрастырмалы  бұйымдар,  құрылғылар   мен  бөлшектер,отын, ыдыс және   ыдыстық материалдар, қосалқы  бөлшектер,   басқа да  матириалда    түріндегі активтер;
• аяқталмаған   өндірістік  түріндегі активтер
• субъектінің    шаруашылық  қызметі  барысында сатып-өткізуге  арналған дайын өнім және  тауарлар  түріндегі активтер.

Тауарлы – материалдық босалқылар қозғалысын құжаттарда бейнелеу

Материалдардың қозғалысы  бойынша операцияларды құжаттау келесі бастапқы есеп құжаттарының типтік нысандарымен жүзеге асырылады:

Сенімхат;

Кіріс ордері;

Материалдарды қабылдау актісі;

Лимиттік – жинақтаушы карта;

Талап накладнойы;

Материалдарды сыртқа жіберу жөніндегі  накладной;

Материалдарды есепке алу карточкасы

Тауарлы- материалдық  босалқыларды  бағалау

     Тауарлы- материалдық босалқылар  өзіндік құн    мен   сатып  өткізудің таза   құнының  ең  төменгісімен   бағаланады.

Тауарлы- материалдық  босалқыларды  сатып-өткізудің   таза   құны   әдеттегі   шаруашылық   қызмет   барысында  болжанып   отырған    сату   бағасының  оларды   жинақтауға  және  сатылуын   ұйымдастыруға    кеткен   шығындарды  шегерегендегі    мөлшерге тең болады. Сатып өткізудің  таза құны  тауарлы материалды босалқылар  бұлінгенде, немесе олар ішінара не болмаса толығымен ескергенде,  немесе олардың сату  бағасының     төмендеуіне     байланысты    өзіндік   құн   қалпына  келмейтін   жағдайда   ғана    қолданылады.

    Өндіріс процесінде   еңбек құралдарымен    қатар   еңбек  заттары   да     қатысады,  олар   өндірістік   босалқылар  деп    аталады.  Еңбек заттарының  еңбек құралдарынан   айырмашылығы-олар өндіріс   процесіне бір   рет     қатысады,  өзінің  құнын    өндірілген   өнімнің   өзіндік   құнына      толығымен   аударып,   өнімнің материалдық    негізін   құрайды.

     Дайындау   процесінде    кәсіпорынның  тауарлы –материалды   босалқыларды    сатып алу     операцияларының   есебі    жүргізіледі. Дайындау  процесінің      есебін   жүргізуде   тауарлы-материалдық босалқыларды   дұрыс   бағалау   маңызды мәселе   болып   табылады. Синтетикалық   есепте   және  бухгалтерлік   баланыста   барлық     сатып   алынған    тауарлы-материалдық   босалқылар    меншікті    өндірістің     құндылықтары   сияқты  нақты   өзіндік  құны     бойынша  есепке   алынады.

       Тауарлы-материалдық    босалқылардың  өзіндік   құнына    босалқыларды   сатып  алу  шығындары,  оларды   қазіргі   тұрған   жеріне   дейін     жеткізуге   және  тиісті   қалыпта   келтіруге    байланысты   көлік-дайындау   шығындары, өнімдерді  қайта  өңдеу (жұмыстарды  және   қызметтерді орындау)  шығындары  енгізіледі.

     Тауарлы-материалдық    босалқыларды  сатып алу шығындарына сатып алу бағасы, жабдықтаушы және   делдал  мекемелерге   төленген  комиссиялық сый-ақылар, тасып әкелу   бойынша салықтар, көлік дайындау  шығындары және   босалқыларды  сатып   алуға тікелей    байланысты    басқадай   шығындар  кіреді.

    Тауарлы-материалдық    босалқылар есебінің   міндеттері:

• материалдық құндылықтарды сатып алумен байланысты   нақты шығындарды анықтау;
• тауарлы-материалдық    босалқыларды  дұрыс бағалау;
• тауарлы-материалдық    босалқыларды кіріске алу және   босату   құжаттарын   уақтылы және   дұрыс    толтыру;
• сақтау орындары   және   жауапты   адамдар   бойынша    есепке  алу   арқылы      материалдық құндылықтардың   сақталуын    бақылау:
• бухгалтерлік есеп  мәліметтерін   тауарлы-материалдық   босалқылардың    нақты    барымен    салыстыру,  субъектіге   қажет   емес   материалдық  босалқыларды  анықтау және   оларды сату.

   Тауарлы-материалдық    босалқылардың   қаржылық   қорытынды    есепте   ашып   көрсетлуі. Қаржылық   қортынды   есепте   тауарлы-материалдық    босалқылар   бойынша   келесі   мәліметтер   ашылып көрсетілуге тиісті:

• тауарлы-материалдық    босалқыларды   бағалауға   арналған  есеп  саясаты;
• тауарлы-материалдық    босалқылардың   жіктік   топтары   бойынша   баланстық   құнын   ашып   көрсету;
• себептерін сипаттай отырып   тауарлы-материалдық    босалқыларды  сатып  өткізудің   таза   құнына   дейін     елеулі есептен    шығарлуы;
• сатылған   тауарлы-материалдық    босалқылардың    өзіндік   құны;
• себептерін сипаттай отырып   жыл    аяғына   міндеттемелерге    кепілдік    ретінде    салынған    тауарлы-материалдық    босалқылардың  баланстық құны.

 

Тауарлы-материалдық    босалқылардың    бухгалтериядағы  есебі

 

    Кәсіпорындағы   тауарлы –материалдық қорлардың есебі №7 «Тауарлы –материалдық қорлардың есебі» БЕС-ына   сәйкес     ұйымдастырылады.

    Бухгалтерлік   қызметте    материалдардың   аналитикалық     есебінің   бірнеше     әдістері   бар: сорттық әдіс, номенклатуралық   нөмері   бойынша   есепке алу әдісі, оперативті-бухгалтерлік (сальдолық) әдіс.

              Сорттық әдіс. Бухгалтерия материалдардың   әрбір  түріне   және    сортына   сандық-сомалық   есеп     карточкасын   ашады,    онда   бастапқы   құжаттардың     негізінде    заттай   және  ақшалай   өлшеммен     көрсетілген    материалдардың      келіп  түсуі   және   шығуы    операциялары тіркеледі. Сөйтіп   бухгалтериядағы   аналитикалық    есеп    материалдар   есебінің    карточкасында     жүргізілетін    қоймадағы   есепті    қайталайды. Ал  аяқталып, түгелдеу  мерзімі    басталғанда  карточкада   тіркелген    материалдардың   ай    ішіндегі    кірістері   мен   шығыстарын   санап, олардың    қалдығын    анықтайды. Осы  мәліметтер  негізінде   әрбір     материалдық-жауапты тұлға    ашылатын   аналитикалық    есептің          айналым    ведомосы    жасалады.ЖШС

 

«ЖанТас» кәсіпорны 8-ші маусыммен 22-ші шілде аралығындағы тауарлы материалдық босалқылардың есебі келесідей.

10-шы Маусым  күні  ЖШС «"NUR OIL TRADE"кәсіпорнынан  жанармай келіп түсті  құны  216 000 теңге.Кіріс ордері арқылы жанармайды қоймаға кірістеді.Қоймаға кіріске алынғанын  растаушы құжат Материалдық есеп құжатынан  көре аламыз. (Тіркеме №5)

   Өндіріске  босатылған  құрылыс материалдары 8011 шотында  ай    ішінде бейнелейді. 30-шы маусым күні ЖШС «ЖанТас»  құрылыс компаниясы  негізгі  өндіріске 56 292 теңге мөлшерінде тауарлы-материалды босалқыларды (акт на списание материалов құжаты негізінде) босатты.Өндіріске босатқан кезде   өзіндік құны мен босатылады. (Тіркеме №6)

 

 

2.4. Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің есебі, талдауы және аудиті

 

     Негізгі   құралдар   дегеніміз-  кәсіпорында    өнім  өндіру, тауарларды   тасымалдау   немесе    қызмет   көрсету   үшін,  басқа   кәсіпорынға       жалға беру үшін    немесе     қызмет   көрсету  үшін,   басқа    кәсіпорынға     жалға  беру   үшін   немесе     әкімшілік    мақсаттар    үшін    пайдаланылған   және   бір    кезеңнен  (бір  жылдан)  артық   мерзім  ішінде     пайдаланылады  деп  болжанатын   материалдық    активтер.

    Негізгі құралдарға  қозғалмайтын  мүлік,   жер   учаскелері,үйлер мен     ғимараттар, өткізгіш  тетіктер, машиналар  мен  жабдықтар,   өлшеу   және   реттеу   аспаптары  мен     қондырғылар,  есептеу   машиналары  мен     техникалары   және  олардың    бағдарламалық  құралдары, көлік тасмалдау құралдары,аспаптар, өндірістік  және    шаруашылық       құрал- саймандары тағыда   басқалар   жатқызылады.