Банк менеджменті

Менеджердің ұжым еңбегін ұйымдастыра білуі міндеттерді ұжым мүшелеріне жаңылыспай бөліп беру, нақты тапсырмалар беру, оларды нақты көрсеткіштермен (сандық және сапалык) көрсету, тиісті тапсырманың орындалу уақытын анықтау, акпараттық базамен және техникалық құралдармен қамтамасыз ету,міндеттерді мерзімділігі мен маңыздылығына карай жіктей отырып, оларды орындаудың кезегін анықтау қабілеттеріне негізделеді.

Менеджердің әр ұжым мүшесімен тіл табыса білуі біршама дәрежеде оның жеке басының қасиетіне байланысты, ол әр қызметкердің мінез-құлқын жақсы білуі керек әрі ұжым жұмысының нәтижесі басшы мен бағыныштының ынтымақтасып жұмыс істегендеріне қарай болатынын сезінуі тиіс.

Дамыған елдердің кәсіпорындарында билік орындаушыға (атқарушыға) беріледі. Сондықтан да іскерлік сипатындағы әңгімеде иландыра білудің маңызы жоғары әрі пікірлесушінің мінез-кұлқын білген дұрыс.

Бағыныштыға қатысты басшыға тән мінез-құлық стилінің екі түрі болуы мүмкін:

1) түсіндірмелері болатын директивалық нұсқаудың негізінде;

2) шешім қабылдауда, бастама көтеруде құқықтар беру. Мінез-құлықтың тиісті түрі қызметкердің өз еңбегінің нәтижесін арттырудағы кұзыреттілігі мен мүдделілігінің деңгейлеріне қарай таңдалады.

Францияда осы өлшемдер бойынша басшы мінез-кұлқын анықтайтын мамандардың төрт тобы бөліп көрсетіледі:

1)     еңбек нәтижесіне құзыретті және мүдделі емес (мінез-құлықтың директивалық-ықыластандырғыш түрін пайдаланады);

2)     еңбек нәтижесіне құзыретті болмаса да мүдделілік танытады (әдетте жас маман (тұрақты басшылықты қажет етеді);

3)     құзыретті, алайда, мүдделі емес (мүдделілік жүйесін құру қажет);

4)     құзыретті және мүдделі (бастама көтерудің кең ауқымды құқығын білдіреді).

Еңбекке деген ынтасын және энтузиазмын ояту үшін ұжымға ықпал етудің тәсілдерін таба білу. Бұл - менеджердің ең жауапты әрі күрделі міндеті. Осыған байланысты менеджердің әрбір қызметкердің жетістігіне көңіл бөле білуінің маңызы зор: жетістігі үшін оған (қызметкерге) алғыс айту, оның материалдық жағдайын жасау әрі оны еңбекке моральдық тұрғыдан ынталандыру. Осының барлығы менеджерді дайындаудың әэне қайта дайыидаудың арнайы жүйесін қажет етеді. Менеджерлерді дайындаудың жүйесі тек кәсіби оқытуды ғана қарастырмай, сонымен қатар ұжымды басқарудың әдістеріне, іскерлік әңгімелесудің өнеріне үйретуі керек.

III тарау Қазақстан Республикасы банк менеджментін дамыту және жетілдіру жолдары

3.1. Қазақстан Республикасында банк тұрақтылығын басқаруды қамтамасыз ету және банк  менеджментін дамыту

Қазақстан Республикасындағы банктік басқарудың жоспарлауы. Стратегиялық жоспарлау ретінде ең алдымен ағымдағы және келешектік жоспар мен олардың уақтылы орындалуына бақылау жасалуы түсініледі. Банктердің көшпілігінде басқару процесі үш деңгейде өтеді. Шешімдерді мыналар қабылдайды:

а)жоғарғыбасшылық;               
          ә) бөлімше басшылары;

б)мамаңдандырылған функциональды бөлімдердің басшылары.
           Стратегиялық жоспарлар, әдетте, 3-5 жыл мерзімге дейін құрылады.             Стратегиялық жоспарлаудың кейбір жалпы жағдайлары бар:

-      банктің жалпы стратегиясын эксперттер тобы әзірлейді және алғашқы инвестиция бөлінгенге дейін жоғары басшылық мақұлдап, қолдауы тиіс;

-      стратегия жасап шығару барысында нақтылы іске асатын мақсаттар қойылып, оларға жетудің нақты жоспарлары жасалады;

-      ұсынылатын жұмысты орындайтын мамандар аясы анықталады;

-      қызметкерлерді, менеджерлерді және техникалық еңбеккерлерді даярлаудың стратегиясы ойластырылады;

-      стратегиялық және ағымдағы жоспарлар үйлестіріледі,

-      негізгі құрам мен тиісті тәртіппен даярланады;

Жоғары басшылық тарапынан стратегиялық жоспарлардың орындалуын үнемі бақылау жүзеге асырылады. Банктегі қаржылык менеджмент мыналарды басқарады:

-      банктің меншікті капиталын;

-      активтерін;

-      қарыздың (заем) қаражатын;

-      пассивтерін;

-      пайданы;

-      инвестициялық қоржынды;

-      коммерциялық банктің өтемпаздығы.

Меншікті капитал - АҚ, не болмаса ЖШС (жауапкершілігі шектеулі серіктестік) нысанында құрылған коммерциялық банктің қай-қайсысының да қаржылық ресурстарының қажетті, ажырағысыз бөлігі. Меншікті капиталды жарғылық қор түрінде қалыптастыру дегеніміз - коммерциялық банктің іс-әрекеті басталуы алдындағы ізашар, міндетті түрде болатын кезең.

Меншікті капиталды басқару сапасы былайша бағаланады:

а) тартылған капиталдың (облигациялар, ұзақ мерзімді сипаттағы вексельдер) акционерлікке қатынасын анықтау (50%-тен аспауы тиіс);

ә) дивиденд төлемдерін ұқсас банктер тобы бойынша тиісті орташа көрсеткіштермен салыстырумен.

Әлемдік банк тәжірибесінде банк капиталының жеткіліктілігін бағалаудың негізгі көрсеткіштері мыналар:

-      банк жарғылық капиталының ең аз шамасы;

-      I және II деңгейдегі капитал арасындағы арақатынас (негізгі және екінші реттегі);

-      тәуекелді ескеріп, безбенделген, I деңгейдегі капиталдың активтерге қатынасы ретінде есептелетін капиталдың жеткіліктілік коэффициенті;

-      «левереджа» (тетік) коэффициенті;

-      жиынтық капитал мен активтердің өсуі қарқының арақатынасы;

-      активтердің сапасы.

Отандық тәжірибеде банктің меншікті капиталына мыналар кіреді:

-      жарғылық капитал;

-      резервтік капитал;

- әр түрлі қорлар;

- ағымдағы жылдың пайдасы.

Банктің белсенді операциялары банктің елеулі және белгілі бір бөлігін құрайды.

Активтерді басқарудың негізгі принциптеріне мьшалар жатады:

-              активтер құрылымының мақсатқа сәйкес жөн-жосығын сақтау;

-              белсенді операцияларды әртараптандыру (диверсификациялау);

-              тәуекелділікті бақылау және резервтер құру;
         -  активтердің табысты болуын қалау.

Басқару жүйесіндегі коммерциялық банк. Стратегиялық менеджмент коммерциялық банкті басқару мәселелерін қаржы нарығының объектісі ретінде қамтиды.

Отандық банк жүйесін реформалау процесі елдің қаржылық секторын дамытуда өзінің жетекші орында екендігін көрсетті. 2003 жылдың 1 қаңтарында Қазақстанда жұмыс істейтін банктердің жалпы саны 38-ге жетті, оның ішінде мемлекеттік - 2.

2007 жылдың ішінде банктердің жиынтық мемлекеттік капиталы 32%-ға (37,9 млрд теңге) асты және 161,2 млрд теңгені құрады. Банк капиталдануының айтарлықтай өсуі жалпы банк жүйесінің баянды тұрақтылығының артуын айғақтайды. Сонымен бірге, 2008 жылдың 1 қаңтарында 33 банктің жиынтық меншікті капиталы 1 млрд теңгеге тең болды немесе артты. Капиталдандыру мен банктердің ресурстық базасының өсуі жағдайында депозиттердің едәуір түсімі есебінен банк активтерінің ұлғаюы жалғаса береді. 2007 ж. ішінде банктің жиынтық активтері 40,2%-ке өсті және 1145 млрд теңге сомасын құрады.

Республикада банк жүйесінің нығаюы мен қаржылық қызмет көрсететін қазақстандық сатушылардың клиеттерінің мүддесін қорғауға мүмкіндік беретін шаралар қабылдануда. Оларға мыналар жатады, мысалы:

-     халықтың және зейнетақы қорларының ақшалай салымын 1999 ж. теңгенің құбылмалы бағамын енгізу кезінде құнсызданудан қорғау мақсатымен теңгелік депозиттерді айырбастау (конвертация) (бір валютаны қолданыстағы валюталық бағам бойынша басқасына айырбастау; қағаз ақшаны алтынға айырбастау мүмкіндігі);

-     депозитгердің (оның ішінде заттай және талап етілгенге) кепілді міндетті сақтандыру қорының пайда болуы;

-     2006 ж. наурызында «ҚР-ның банк құпиялары мәселелері жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңын қабылдау.

Коммерциялық  банк  стратегиясын құрудың типтік  схемасына мыналар кіреді:

а) жалпы мақсат;

ә) уақытша ауқым;

б) стратегиялық бағдар:

-     банктің болашақтағы рөлі;

-     басқару міндеттері;

в) банктің жағдайын талдау:

-     банктің жағдайын (статусын) бағалау;

-     бэселестік позиция;

-     клиенттермен қарым-қатынас;

-     каржылық жағдай;

г)іс-әрекеттің жаңа ауқымын игеруде артықшылықтарды
анықтау:

-     жаңа қаржылық қызмет көрсету;

-     жаңа қаржылық қүралдар;

-     жаңа клиенттер;

ғ) жаңа өндірісті құру жоспарын жасау;

д) нақты каржылық міндеттерді анықтау;

е) банктік әлеуеттің дамуы;

ж) стратегиялық жоспарлау мен жедел жоспарларды үйлестіру;

з) қосарланушы талдау жүргізу.

Коммерциялық банктің несиелік операцияларын басқаруға мыналар кіреді:

1)     несиелік қатынастар технологиясы;

2)     несиелік тәуекелділік.

Коммерциялық банктің пайдасын басқарудың құрамдас элементтері бұлар:

-     банк кірістерін басқару;

-     банк пайдасын қалыптастыруды бақылау;

-     сандық және сапалық тұрғыдан алғанда банктің табыстылығы мен пайда деңгейін бағалау;

-     банктік өнім мен көрсетілетін қызметтің тиімділігін бағалау.

Коммерциялық банктің өтеу алатындығы (өтемпаздығы) оның іс-әрекетіне берілетін сапалық сипаттама болып табылады. Ол коммерциялық банктің активтерді ақшалай қаражатқа уақтылы және шығынсыз есебінен салымшылардың қажеттіліктілектерін қанағаттандыруға қабілеттілігін көрсетеді./3.220-222б/

          Банктердің өтімділік және төлемқабілеттілік түсінігі банк қаржылық жағдайын бағалаған кезде жиі синоним ретінде қабылданады. Ал, өтімділік  ( liquidus – лат.) - бұл банктің пассив бойынша тез өткізілетін өз ақшалай міндеттемелерін қамтамасыз ете алу қабілеті.

Қазіргі заманғы экономикалық әдебиеттерде өтімділік түсінігі, біріншіден, клиенттердің шоттары мен талап еткенге дейінгі депозиттері бойынша ағымды операциялар жүргізу үшін валюталық шоттардан конверсиялар төлеу үшін шетел валюта қажеттіліктерді қанағаттандыруға инвесторлар шотынан бағалы қағаздар сатып алуға мәміле жүргізуге және т.б. қажетті ақша қоры.

Екінші жағдай төмен өтімді активтерді (екінші резервтер) жоғары өтімді активтерге (бірінші резервтер) айналдыруды, банкаралық несие , негізінен займдар түрінде акцияларды сату және бағалы қағаздарды өтеуді қамтамасыз етуші ақша ағымдарымен байланысты. Үшінші бағыт өтімділікті банктің активті операцияларының тәуекел деңгейі бойынша есептелген ағым ретінде түсініледі.

Банктің қаржылық тұрақтылығын басқаруға әдістемелік ыңғай өтімділікті басқарудың бірінші кезектегі ақша ағымы мен құралдарының ақшалай қоры және оларды орналастырудағы кірістілікті басқарумен келеді. Сондықтан банктің қаржылық тұрақтылығын басқару төрт теориямен базаланады:

1) Коммерциялық ссудалар теориясы;

2) Қайта орналастыру теориясы;

3) күтілетін кіріс теориясы;

4) пассивтерді басқару теориясы.

Нарықтық қатынастарда банктің қаржылық тұрақтылығын басқарудың міндеттемелер мен қаржыландыру көздерінің теңдестігін, ақша қозғалысынндағы тәуекелдер диверсификациясы және кірістілік өсімі бойынша белгілі бір коэффиценттер қатарын қолдануға жүйелендірілген бағалауды ұсынады.

Жалпы, банктің қаржылық тұрақтылығы оның капитализация деңгейімен, табыстылық – сыйақының пайыздық ставкасымен өтімділік – тәуекел деңгейін ескеретін активтер және пассивті операциялар қарым – қатынасының мерзімі мен толымдылығымен анықталады.

Банктің меншікті капиталы оның активті операцияларын өсірудің негізі болып табылады. Ол банктің табыстылығы мен қаржылық тұрақтылығына  кепіл беретін фактілер жиынында үлкен роль ойнайды. Банкпен неғұрлым көбірек пайда алынса, соғұрлым оның капитализация мүмкіндігі, банктің қаржылық тұрақтылығы жоғары болады.

Сонымен, банк операцияларын жүргізуде жеке шешім қабылдай отырып, банк тәуекелдерді жою бойынша, өтімділік бойынша, кірістілік бойынша шешімдер қабылданды, және сол арқылы пайда өсімін ұлғайтады және  өзінің аралық мақсаты – тұрақты пайда алуды жүзеге асырудың базасы болып қызмет етеді. Осымен тұтастай банктің қаржылық тұрақтығын көтерудің негізгі инструментарийін құрайды.

              Қазіргі заманғы банктермен ұсынылатын көптеген функциялар мен қызметтер банктерді басқарумен айналысатын кадрлар жұмысына өте тиімді ыңғайды талап етеді. Жалпы, банктер несиелік құралдарды жеткізушілер, төлемдерді жүзеге асыруда, тұрғындардың жинақтарын сақтау үшін делдалдар болып табылады. Бірақ банктің мөлшерлері мен функциялары банктің құрылымындағы және оның жұмысының тиімділігінің жалғыз дитерминанты болып табылады.