Қазақстан Республикасында валюта нарығын реттеу

      ҚР-да валюта  операцияларын  жүргізу  ережесі  Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001 жылғы 20 сәуірдегі          № 115 қаулысымеп бекітілген.

      Осы Ереже "Валюталық  реттеу туралы" және "Қазақстан  Республи-касының  Ұлттық Банкі туралы" Қазақстан Республикасының  зандарына сәйкес жасалды, ол валюта операцияларын  жүргізу тәртібін айқындайды және валюталық  бақылауды жүзеге асырудың негізгі  принциптерін белгілейді. 

      1. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР 

      1.  Қазақстан Республикасының аумағында  резиденттер мен резидент еместер  жүргізетін валюта операциялары  Қазақстан Республикасы Ұлттық  Банкінің (бұдан әрі – Ұлттық  Банк) нормативтік құқықтық актілерінде  көз-делген жағдайларды қоспағанда, уәкілетті банктер және банк  опе-рацияларының жекелеген түрлерін  жүзеге асыратын уәкілстті ұйымдар  (бұдан әрі – уәкілетті банктер)  арқылы жүзеге асырылады. 

      2.  Резиденттер мен резидерент еместер  уәкілетті банктердегі банктік  есепшоттарды Ұлтгық Банктің  нормативтік құқықтық актілерінде  көзделген тәртіппен ашады, жүргізеді  және жабады.

      3. Резидент және/немесе резидент  емес валюта операцияларын жүзеге  асырған кезде  уәкілетті банкке  Қазақстан Республикасының валюталық  заңнамасына сәйкес ұсынылатын  талап етілген құжаттарды беруге  міндетті. Осы Ережеде және Ұлттық  Банктің  басқа да нормативтік  құқықтық актілерінде көзделген  жағдайларды қоспағанда, резидент  және резидеент емес мұндай  құжаттарды бермесе, уәкілетті  банк олардың төлемдерін немесе  ақша аударымын жүзеге асыруға  құқылы емес .

      4. Резидент Ұлттық Банктің лицензиясының  және/немесе тіркеу куәлігінің  болуы талап етілетін валюта  операциялары бойынша төлем жасаған  және/немесе ақша аударған кезде,  резидент уәкілетті банкке осындай  лицензияның және/немесе тіркеу  куәлігінің түпнұсқалары мен  нотариат куәландырған көшірмелерін  ұсынуға міндетті. Берілген құжаттар  тексерілгеннен кейін, олардың  көшірмелері уәкілетті банкте  қалады, ал тұпнұсқалары резидентке  қайтарылады.

      Осы тармақта айтылған валюта операцияларын  жүргізу нәтижесінде алынған  ақша резиденттің пайдасына түскен жағдайда Ұлттық Банктің лицензиясын  және/немесе тіркеу куәлігін ұсынбаса да уәкілетті банк түскен ақшаны резиденттің  банктік  есеп-шотына аударуға құқылы, резидентке мұндай құжаттарды ұсыну  қажеттігі туралы алдын ала жазбаша  хабарлауға тиіс.

      Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес міндетті түрде жүзеге асырылатын төлемдерді қоспағанда уәкілетті банкке талап етілген құжаттарды бергенге дейін резиденттің төлемдерді және/немесе ақша аударуды жүзеге асыру үшін мұндай ақшаны жұмсауға құқығы жоқ. Ре-зидент Ұлттық Банктің лицензиясын және/немесе тіркеу куәлігін бермеген жағдайда оның банктік есепшотына ақша аударылған күннен бастап 30 күнтізбелік күн  өткеннен кейін уәкілетті банк мұндай фактілер туралы Ұлттық Банкке хабарлауға міндетті.

      5. Ұлттық Банк лицензиясының болуы  талап етілетін капитал қозғалысымен  байланысты операциялар бойынша  төлемдер мен ақша аударымдары  тиісті түрде валюталық бақылау  жасау міндеті жүктелетін бір  уәкілетті банк арқылы өткізілуге  тиіс. Уәкілетті банк өзгерген  жағдайда резидент мәмілені орындауға  және валюталық бақылауға қабылдаған  бұрынғы банкке бұл жөнінде  хабарлауға міндетті. Мәмілені орындауға  және валюталық бақылауға қабылдаған  бұрынғы уәкілетті банк мәмілені  ор-ындауды және валюталық бақылауды  басқа уәкілетті банкке бергені  туралы лицензияның түпнұсқасына  тиісті жазбалар жасауға, сонымен  бірге оның толық атауын көрсетуге міндетті. Мұндайда валюталық бақылауды басқа банкке берген уәкілетті банк  сонымен бір уақытта осы банкке бұрынғы жасалған барлық төлемдер мен ақша аударымдары және/немесе тауар жеткізу, жұмыс, қызмет көрсету (олар болған жағдайда) туралы мәліметтер жіберуге міндетті.

      6.   Резиденттер арасындағы операциялар  бойынша барлық төлемдер мен  ақша аударымдары осы Ережеде,  Ұлттық Банктің басқа да нормативтік  құқықгық актілерінде, салық және  кеден заңнамасында көзделген  жағдайлар-ды қоспағанда, Қазақстан  Республикасының ұлттық валютасымен  ғана жүргізілуге тиіс.

      Уәкілетті банктер резиденттердің және/немесе резидент еместердің валюталық операциялар  жүргізу жөнінде банктік қызметке ақыны тараптардың келісуі арқылы ұлттық валютамен немесе шетел валютасымен  алады.

      Резиденттер арасында жасалған шарттар бойынша, оның ішінде банктік қызмет көрсету  көзделген шарттар бойынша тұрақсыздық  айыппұлдары (айыппұлдар, өсімпұлдар) ұлттық валютамен төленеді.

      7.  Уәкілетгі банктер валюталық  құндылықтарды резиденттерге және  резидент еместерге шетел валютасымен  және ұлттық валютамен кредиттер  беру үшін кепіл ретінде кабылдай  алады.

      8. Ұлттык Банк Қазақстан Республикасы  Үкіметінің ұсынысы бойынша шетелдік  инвестор және мемлекет уәкілеттік  берген заңды тұлға немесе  мемлекеттік орган құрған резиденттерге  – заңды тұлғаларға Қазақстан  Республикасы Үкіметінің шешіміне  сәйкес аса маңызды инвестициялық   жобаларды жүзеге асыру үшін  баламасы 100 миллион АҚШ долларынан  кем болмайтын сомаға рұқсат  беруге, Қазақстан Респуб-ликасының  резиденттері мен операциялардың  жекелеген түрлерін шетел валютасымен  жүргізуге құқылы.

      9.  Төлем карточкаларын пайдалана  отырып валюта операцияларын  жүргізу тәртібі осындай қатынастарды  реттейтін Ұлттық Банктің нормативтік  құкықтық актілерінде белгіленеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      ҚОРЫТЫНДЫ 

      Қазақстан  Республикасында  КASE  қор  нарығында  тек  акция , облигациялармен  ғана  емес,  сонымен  қатар  валюталық  операциялар   да жасалады.

      Қазақстан Республикасында валюталық реттеу туралы заңы 1996 жылы 24 желтоқсанда қабылданды және қазіргі уақытта сол заңға көптеген толықтырулар мен өзгертулер еңгізілуде.

      Валюталық   жүйенің   басты   элементі  –   валюталық бағам.   Валюталық   бағамның   қалыптасуына   ықпал   ететін факторлар қатары анықталған. Шетел валюталарының бағам-дарының  әр түрлі түрлері мен баға белгіленімдері берілген.

    Валюталық қатынастар – бүл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен өзара  алмасуына қызмет ететін және дүниежүзілік шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы.

      Валюталық   нарықтарды    валюталық   операцияларды жүргізудің негізіне халықаралық сауда, сонымен байланысты көрсетілген   қызметтер   және   капиталдар   мен   несиелердің  халықаралық қозғалысы жатады. Валюталық  нарықтар валютаға деген сұраныс  пен ұсыныс негізінде валюталарды  сатып алу-сату   операциялары   жүргізілетін   ресми   орталықты   біл-діреді. Валюталық операцяилардың көлеміне байланысты ва-люталық   нарықтар   халықаралық,    аймақтық   және   ұлттық болып  бөлінеді.

      Валюталық  нарықтардың  қатысушыларын  екі   басты топқа бөледі: пассивті –  валюталық операцияларды жүргізу  қажет болғанда басқа банктерден және брокерлік фирмалардан баға белгіленімін білгісі келетіндер; активті  – баға белгіленімін сұрағандар үшін банктерге бағаны қоюшылар.

      Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында  ең бастысы  банктік  және   неиелік  айналыс  құралдары  –  телеграфтық және пошталық аударымдар,  чектер,  тратталар түрінде болады. Әр түрлі елдердің валюталарының салыстырылуы олардың өндіріс және айырбас процесінде калыптасатын оъективті кұндык катынастарына негізделеді.

      Валюталық бағам - басқа елдің ақша бірлігіне  қатыс-ты сол елдің ақша бірлігінің бағасы. Ол заңды түрде бекітілген валюталык паритет шеңберінде ауытқып  отырады.

      Валюталардың   баға   белгіленімі   айырбас   үшін  ұсы-нылған екі ақша бірлігінің шекті қатынасын анықтауға мүм-кіндік  жасайды.   Валюталық  баға   белгілеу  түрі   валютаның  жағдайына, оның бағамының деңгейіне  әсер етпейді, өйткені валюта бағамының  мәні қалады, ал оның формасы өзгереді.

      Сауда-өнеркәсіптік   клиенттер   үшін   валюталар   баға белгілеу кросс-бағам негізінде  бекітіледі,  ол екі  валютаның  өзара   қатынасының   үшінші   валютаға   қатысты   анықталуын сипаттайды.

      Валюта  нарығы – қаржы  нарығындағы  ең  үлкен  нарық.  Валюта  нарығы  кез  келген  елдің  экономикасында  қан  айналымының  ролін  атқарады.  Валюта  нарығын  реттеу  –  ел  экономикасын  реттеудің  алғы  шарты.