«Қаржы» мамандығының магистранттарына арналған пәнінің оқу құралы

Шұғыл дағдарыс өзіндік капиталдың рентабелділік  көрсеткіштерінің азаюынан басталады – (∆ROE<0). Аталмыш кезеңде банкроттық тәуекелдігінің ықтималдығы кезеңі logit-моделі бойынша мынадай диапазонда – 30 % дан 45 %-ға дейін.

Кәсіпорынның өтімділік дағдарысының кезеңі кәсіпорынның өтімділік жағдайын байқататын коэффициенттермен ерекшеленеді, яғни кәсіпорынның өзнің қысқа мерзімді міндеттемелерімен есеп айырысу қабілттілігі көрініс алады ( 1 жылға дейін). Аталмыш кезеңде кәсіпорынның банкроттық тәуекелдігінің ықтималдық кезеңінде logit-моделі бойынша мына интервалда орын алады – 45 % дан 60 %-ға дейін. Аталмыш кезең келесі  коэффициенттермен сипатталады:

- абсолюттік өтімділік коэффициенті (К_ал). Коэффициенттің ұсынылатын шамасы мынадай 0,1-0,7 диапазонда жатады. Коэффициенттің экономикалық мағынасы келесіде қысқа мерзімдік міндеттемелердің қандай бөлімі ең өтімді активтермен өтеледі.

- ағымдағы өтімділік коэффициенті (К_тл). Ұсынылатын  коэффициенттердің мәндері 2-ден жоғары болуы тиіс. Бірақ егер мән  3-тен жоғары болса, онда бұл капитал құрылымының оңтайлы еместігінен хабардар етеді. Аталмыш коэффициент кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін орындай алатын қабілеттілігін байқатады. Төлем қабілеттілігі дағдарысының кезеңі басталуы мынадай жағдайда сипат алады, егер банроттық тәуекелдігінің ықтималдығы 60–80 % шектік мәнінде орын алатын болса және төлем қабілеттілігінің коэффициенттері нормативтік мәннен аз болса, уақыт өте келе нашарлайды. Төлем қабілеттілігінің коэффициенттері кәсіпорынның өзінің барлық міндеттемелер бойынша есептеулерді орындай алатын деңгейін аңғартады (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді). Аталмыш кезең келесі  коэффициенттермен сипатталады:

- зайымдық және өзіндік капиталдың коэффициентінің қатынасы (К_сзск). Коэффициенттің мәні 1-ден аспауы шарт. Аталмыш коэффициенттің артуынан қаржылық тұрақтылықтың азаюынан деректер байқауға болады. Экономикалық мәні мынада, ол тартылған қаражаттың үлесін өзіндік және кәсіпорынның активіне салынған әр теңгеге қатысты байқатады.

- ұзақ мерзімді зайымдық қаражаттарды тарту коэффициенті (К_дпзс). Аталмыш коэффициенттің экономикалық мәні мынада, ол  ұзақ мерзімді зайымдық көздердің барлық қаржыландырудың ұзақ мерзімді зайымдық  көздеріне қатысты үлесін байқатады. Аталмыш коэффициенттің артуының жағдайында, сыртқы инвесторлардан байланыс ұлғаяды. 

Тұрақсыздық кезеңі банкроттық тәуекелдігі ықтималдығымен ғана анықталады, Минусси Дж., Супрамайнен  Д., Уорсинктон Д. logit-моделі бойынша  анықталады. Егер 0,8 ≤ R ≤1 – теңсіздік орындалса, онда кәсіпорын тұрақсыздық кезеңіне қадам басады.

Банкроттық  кезеңінің басталуы мына жағдайда, несиегерлер сотқа өтініш тапсырып, банкроттықтың дәл осындай ықтималдығы анықталады, яғни тұрақсыздық кезеңіндегідей. Міндетті түрде атап өтерлік ахуал – «қалыптаспаудың» дамудың жекелеген кезеңі ретінде бөле-жара көрсетілуі. Кәсіпорынның дәрменсіздік деп қаржылық дағдарыстың дамуының ақырғы кезеңін қарастырады, кәсіпорынның қаржылық ағынының тепе-тең шоғырлана алмауы нәтижесінде жалғасын табады, сонымен бірге өтімділік мен қаржылық тұрақтылықтың толық жоғалтыумен сипат алады, ал банкроттықты қарызгердің толық көлемде ақшалай міндеттемелер бойынша несиегерлер талаптарын қанағаттандыруға сот тарапынан мойындалған қабилетсіздігі деп түсінеледі (3 кесте).

 

3-кесте – Банкроттық тәуекелдігінің ықтималдығы мен кәсіпорындағы дағдарыс кезеңінің байланысы

 

Дағдарыстың кезеңі	Дағдарыстың типі	Дағдарыстың кезеңін анықтайтын коэффициентерінің  мәні	Кәсіпорынның  банкрот ықтималдығының өзгеру интервалы	Банкрот ықтималдығының сипаттамасы
Стратегиялық дағдарыс	Басқару дағдарысы	∆BV<0		Банкрот ықтималдығы  өте төмен
Құрылымдық  дағдарыс	Басқару дағдарысы	∆EVA<0		Банкрот ықтималдығы  төмен
Шұғыл дағдарыс	Басқару дағдарысы	∆ROE<0		Банкрот ықтималдығы  орташа
Өтімділік дағдарыс	Қаржылық  дағдарысы	Кал, Ктл нормативтен төмен		Банкрот ықтималдығы  орташа
Төлем қабілетсіздігі	Қаржылық  дағдарысы	Ксзск, Кдпзс нормативтен төмен		Банкрот ықтималдығы  жоғары
Дәрменсіздік	Қаржылық  дағдарысы	-		Банкрот ықтималдығы  жоғары
Банкрот	Қаржылық -құқық дағдарысы	несиегерлер сотқа өтініш тапсырады		Банкрот ықтималдығы  өте жоғары

Дағдарыс дамуының бірінші үш кезеңі басқару дағдарысын құрайды, әрі қарай дағдарыс қаржылық дағдарысқа ұласады, сол сияқты қаржылық – құқықтық түрімен жалғасады. Бірінші  төрт кезеңнің нәтижесі ретінде кәсіпорынның кірісінің жалпы шығындарды өтеу алмауы айтылады, оған өндірістік әрекеттерді қолдау шығындары қосылады. Рентабелді емес кәсіпорындар қызметтерін жалғастыра алады теқ несиегерлер әзірше оларға қосымша капитал ұсынғанға дейін (төлем қабілетсіздігі кезеңі). Егер кәсіпорын өзінің қаржылық жағдайын қосымша капитал есебінен жақсарта алмаса, онда ол дәрменсіздік категориясына көшеді, сол себептен банкроттық тәуекелдігінің ықтималдығы дағдарыс деңгейге дейін жетеді. Дәрменсіздік кезеңінде банкроттық қаупі туындайды, яғни сотқа несиегерлердің өтініш ұсынуы барысынан басталады. 

Басқару блогы  үшін негіз, яғни басқару шешімдерін қаржылық сауықтыру бойынша қалыптасатын ахуал ретінде талдау мен бағалау  блогы қызмет етеді – RCS, ол жоғарыда жан-жақты сипатталды. Басқару шаралары кәсіпорынның үш қырлы кеңістіктегі жағдайына сай жүзеге асып (RCS), бұлардың барлығы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының тұтастай бейнесін құруға ықпал етеді, және дағдарыстың қандай кезеңінде екенін түсінуге септігін тигізеді.

Басқару шешімнің функциясы:

 

                                                

,                          (8.3)

 

мұндағы:  f – кейбір қызмет түрлері, яғни басқару шешімдерінің банкроттық тәуекелдігі ықтималдығының ауыспалы үш түріне қатысты екендігі байқалады, сол сияқты дағдарыс кезеңі, қаржылық тұрақтылық та осы шамалардан қатысты ;

R – кәсіпорынның банкроттық тәуекелдігінің ықтималдығы , 0-ден 100 %-ға дейінгі пайыздық қатынастар көлемінде көрініс алады және қазіргі ogit-моделі бойынша анықталады, ауыспалы  экономика үшін лайықты еңбек авторлары- Минусси Дж., Супрамайнен Д., Уорсинктон Д. (өсі Z);

C – кәсіпорындағы  дағдарыс кезеңі әр түрлі қаржылық  көрсеткіштерге сүйене отырып  анықталады (өсі – Y);

S – кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығы, 1-ден 5-ке  дейінгі кластарда көрініс алады, сол сияқты Л. В.Донцова мен               Н. А. Никифировалардың скорингті талдау әдістемесі бойынша есепке алынады (өсі – X).

5-ші суретте  RCS үш қырлы кеңістігінің көрінісі  орын алған, кәсіпорынды лайықты  талдау мен лайықты басқару  шараларын қабылдау үшін қажетті болып саналады.

 

 

 

 

 5-сурет – Блок RCS кәсіпорынның банкроттығы тәуекелдігінің диагностикасының механизмі бойынша. Кәсіпорынды үш қырлы кеңістікте талдау.

 

5-ші суретте қара нүкте өз алдына кәсіпорынның қаржылық жағдайын келесі қасиеттермен ерекшелендіреді: банкроттық тәуекелдігінің ықтималдығы – 75 %, дағдарыстың кезеңі – «дәрменсіздік», 3 класс – қаржылық тұрақтылық. Әрі қарай аталмыш деректер бойынша кәсіпорынның банкроттығының тәуекелдігін азайту бойынша басқару шешімдері дайындалып, лайықты әрекеттер жолға қойылады, іске асырылады.

 

 

 

Әдебиеттер

 

1 Сапарова Б. Финансовый менеджмент : уч. пособие                        / Б. Сапарова. – Алматы : Экономика, 2008. – 848 с.

2 Кафтункина Н. С., Мухамедова М. М. Қаржы менеджмент : оқу құралы / Н. С. Кафтункина, М. М. Мухамедова. – Павлодар : Кереку. – 2009. – 298 с.

4 Найденова Р. И. Финансовый менеджмент : учеб. пособие /          Р. И. Найденова. – М. : КНОРУС, 2009. – 208 с.

5 Смагулова Р. И., Мухамедова М. М. Тәуекелдерді басқару : оқу құралы / Р. И. Смагулова, М. М. Мухамедова – Павлодар : Кереку, 2009. – 67 б.

6 Eugene F Вгigham 8 Мiсhаеl С. Еhrhardth. Financial Management : Theory and Practice, 11^th edition, 2008.

7 Ковалев В. В Основы теории финансового менеджмента. – М. : Проспект, 2007. – 518 с.

8 Жданов В. Ю. Диагностика риска банкротства предприятия в трехмерном пространстве // Журнал ВАК: Управление экономическими системами. – 2011 – № 8. – 32 б.

9 Бланк И. А. Основы финансового менеджмента. – Киев : Ника-Центр, 2009.–Т.2.– 320 с.

10 Донцова Л. В., Никифорова Н. А. Анализ финансовой отчетности : Практикум. – М. : Издательство «Дело и Сервис», 2007. –450 с.

10 Контроллинг как инструмент управления предприятием / Ананькина Е.А. и др.; под ред. Н.Г. Данилочкиной. – М. : Аудит: ЮНИТИ, 2009. – 277 с.

11 Minussi J., Soopramainien D., Worthington D. “Statistical modeling to predict corporate default for Brazilian companies in the context of Basel II using a new set of financial ratios” The Department of Management Science Lancaster University Management School, Lancaster LA1 4YX UK, 2007.

12 Тургулова А. К. Теория и практика финансового менеджмента в Казахстане : монография. – Алматы, 2006. – 304 с.

13 Ковалев В. В. Практикум по финансовому менеджменту : конспект лекций с задачами. – М. : Финансы и статистика, 2004. – 288 с.

14 Морошкин В. А. Практикум по финансовому менеджменту: технология финансовых расчетов с процентами : учеб. пособие. – М. : Финансы и статистика, 2004. – 111 с.

15 Новашина Т. С., Карпунин В. И., Волнин В. А. Финансовый менеджмент. – М. : Московская финансово-промышленная академия, 2005. – 255 c.

16 www.cfa.org

17 www.fma.org

18 web.worldbank.org

19 www.cfainstitute.org

20 www.damodaran.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

 

	Кіріспе...................................................................................	3
1	Тәуекел және табыстылық: портфель теориясы және активтерді бағалау модельдері...........................................	4
2	Капитал құрылымының теориясы: Модильяни - Миллер моделдері: ымыралы моделдер............................	14
3	Капитал салымын таңдау критерийлері............................	21
4	Дивидендтік саясат және капитал құрылымы..................	25
5	Айналым капиталың басқару ............................................	32
6	Өтімді бағалы қағаздармен  және ақша қаражаттарын  басқаpу..................................................................................	38
7	Ұзақ мерзiмдi қаржылық жоспарлау. Ақша каражаттарының бюджеті...................................................	45
8	Корпоративтік қайта құрылымдау..................................	49
	Әдебиеттер  …………………………………………….....	58