Алғашқы қаржылық құралдар

Жалпы өтеу (ағымдағы өтімділік) коэф:

Қаө=АА/АМ ≥2

Көрсеткіш өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді міндеттемелрдің сомасына өтемін белгілеуге мүмкіндік береді.

 

 

17 билет. Пайда. Рентабельділік

Кәсіпорынның өндірістік қызметінің нәтижесі шығарған өнімді өткізіп табыс табу. Ақшалай табыс  пен өндірістің шығындарының айырмашылығы кәсіпорынның пайдасы болады.

 

Пайданың 2 түрі бар:

Баланстық

таза

 

Баланстық пайда –  кәсіпорынның салық төленгенге дейінгі  өнімді өткізіп, барлық шығындарды алып, тастағаннан кейін қалатын қаражат.

Таза пайда – баланстық  пайдадан салықтарды, әр түрлі төлемдерді, айыппұлдарды төлеп алып тастағаннан кейін қалатын ақшалай қаражат.

Кәсіпорынның жалпы  қаржылық қызметінің бағалай көрсеткіші – рентабельділік. Таза пайданың шығындарға қатынасы. Мысалы, егер кәсіпорынның толық  шығындары 4 млн болса, ал таза пайда 0,6 млн. болса, онда онда рентабельділі 15% (0,6:4*100%) өнім рентабельдігі бұл өнімнің пайдалылығы (зияны) % - бен белгіленеді.

ТӨР – тауарлы өнімнің  рентабельділігі

ТӨР=ӨТӨ/ТӨӨ*100%

ӨТӨ - өндірілген тауар  өнімі

ТӨӨ - тауарлы өнімнің  өзіндік құны.

 

СӨР – СӨП/СӨӨ*100% - сатылған өнім рентабельділігі

СӨП – сатылған өнімнің  пайдасы

СӨӨ - сатылған өнімнің  өзіндік құны.

 

Рентабельділік пайдалылық – тиімділік, фирманың, оның қызметінің табыстылық көрсеткіші. Сан мжағынан табысты  бөлуден алынған жеке сан ретінде айқындалады.

 

 

 

18. Пайданың түрлері.

Кәсіпкерлік қызметтің  пайдасы ұйым мен мемлекеттің  қажеттіліктерін толығымен қамтамасыз етеді. Кәсіпорынның барлық пайдасының көлемі жалпы пайданы сипаттайды.

Жалпы пайда – негізгі  құралдар мен мүліктерден түскен пайда. Тауарлық өнімнен түскен пайда – жалпы пайданың негізгі бөлігі. Кәсіпорынның балансындағы ауыл шаруашылық көлік, орман шаруашылығы және басқа да шаруашылықтардан түскен табыстар жалпы пайданың құрамына енеді. Ал жалпы пайданың пайыздары пайдаға енеді. Қызметтер нәтижесі тиімсіз де болуы мүмкін. Осы құндылықтарды ұзақ уақыт инфляция кезінде сақтау әсерінен оларды сатып алу бағасынан қызметтерден түскен бағасы аз болуы мүмкін. Сондықтан артық тауарлы-материалдық  құндылықтар пайдаға ғана емес, шығындарға да әкеледі. Қызметтен түскен пайданың сату бағасы мен алғашқы құнының арасындағы айырмаға тең. Салық салу пайдасы – салықтың жеңілдіктері белгіленген жалпы пайда.

Таза пайда – баланстық  пайдадан салықтарды, әр-түрлі төлемдерді алып тастағаннан кейін қалатын ақшалай қаражат.

 

 

19. Пайданы бөлу

 

Кәсіпкерлердің қажеттіліктерін  қамтамасыз ететін маңызды шаруашылық процесі пайданы бөлу мен қолдану  болып табылады. Пайданы бөлудің  мехнизмі шаруашылық нысандарын өсірудің жаңа әдістерін іздеу мен өндірістің тиімділігін арттыру мәсселелерін қарастырады. Пайданы бөлудің құрылысы экономикадағы өндірістің әр түрлі кезеңдегі шарттарға байланысты. Нарықтық қатынасқа көшпей ақ пайда бөлу негізгі мәселелердің бірі болды. Кез-келген кәсіпорын өз қалауы бойынша пайда табуға құқылы, бірақ өззіне жүктелген салық салу мен заңды міндеттемелерді орындауы тиіс. Пайданы бөлу кезінде фирма қалатын таза пайданың мөлшерінің анықтығын ескерген жөн. Пайданы бөлу құрылымында кәсіпорынның мемлекет алдында қаржылық міндетемелерді орындау туралы кепілдігі болу қажет. Кәсіпорында қалатын пайда әрі қарай кәсіпорын қызметін дамыту мақсатында қолданылад. Кәсіпорынның таза пайдасын қолдануды органдардың араласуына ққығы жоқ.

 

 

20 . Жарғылық капитал

Жарғылық капитал –  «Жарғы» деген сөзден алынған. – ұғымды анықтайтые ережелердің жиынтығы, белгілі бір ұйымның атқаратын қызметінің тәртібі немесе актив құндарының екінші жағынан көрінуі, яғни жарғылық қорға салынған активтердің жалған және номиналды құны. Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық құжаттары болуы керек, бұл құжаттың ең негізгісі жарғы болып табылады. Құрылтайшылық құжаттар нотариалды тұрғыда расталып, заң органдарында мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшылардың салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды. Жарғылық капиталдың өсуі, кәсіпорынның дамуына арналған пайдаға байланысты кәсіпорының құнды қағаздарын басып шығарып, сатуына байланысты болуы мүмкін. Жарғылық капиталдың өсуі мен кемуінің 3 нұсқасы бар:

акцияның белгіленген бағасының өсуі (кемуі)

шығарылған акция санының  өсуі (кемуі)

акциялар мен облигациялардың  айырбасы

 

 

 

 

21. Бөлінбеген пайда.

Бөлінбеген пайда кәсіпорынның меншікті капиталына енеді. Кәсіпорын  персоналы қолданбайтын алдыңғы  кезеңдегі пайдаланған бір бөлігі. Бөлінбеген пайда ұйымның барлық бух-к есеп операциялары мен есептік кезеңді бух баланстың  қаржылық көрсеткіштері және ҚР заңнамасында көрсетілген салық сомасы мен міндетті төлемдер арасындағы айырма арқылы есептеледі. Кәсіпорын дамуының негізгі бөлігі экономикалық мазмұны бойынша кәсіпорынның қаржылық ресурстары резервінің бір формасы.

Иеленушілер кәсіпорындағы  бір жыл ішінде таза пайдасына тең, жыл сайын активтер сомасын алып тастауы мүмкін. Егенр акционерлер ағымдағы табыстарынан да жоғары кәсіпорынның меншікті капиталының болашақта өсуін көздесе, онда кәсіпорынға таза пайда сомасының бөлігін қалдыруы мүмкін. Бұл жерде қайта инвестициялау пайдасы айтылады. Акционерлер өзіне тиесілі ағымдағы табысынан емес, кәсіпорын капиталы үлесінің өсу нәтижесінде олардың қазынасы көбейеді.

 

Қор түрлері:

жөңдеу қоры – кәсіпорын  құжаттарын дайындайды.

А) ақау тізімдері

В) жөңдеу жұмыстарына  сметалар

С) өндірістік қорлардың  негізгі құны

Д) жөңдеуді жүргізу уақыты мен нормативтері.

Е) жөңдеу қоры қорытындысын есептеу

2. Жұмыскерлерді демалысқа  шығуын төлеу.

3. әр ұйым жұмыскерлерінің  нәтижелі жұмыс атқарғаны үшін  сыйақы беруге құқылы.

 

 

22. Амортизация 

Амортизация – негізгі  қордың тозуы салдарынан оның құндылығының төмендеуі, сондай ақ, негізгі қорды  жаңарту үшін қарадаттарды қорландыру мақсатымен осы қорлар құнының өндіретін өнімге бірте-бірте кемуі. Амортизацияның ақшалай сипаты Амортизациялық аударымдар болып табылады.

Амортизация мөлшері  белгіленген негізгі қорлардың  жылдық пайыздық өтеу және жыл сайынғы  амортизациялық көшірім сомасы. Амортизация мөлшері: Ма

 

Ма=(Нқбқ-Ж)/(НҚбқ*Та)*100%

 

НҚбқ – негізгі  өндірістік қордың бастапқы құны.

Ж – негізгі өнд  қордың жойылған құны.

Та – амортизациялық мерз.жыл

 

Ма – қолдана отырып жылдық амортизациялық аударымдарды теңгеде  табуға болады.

Аа=Ма*НҚжоқ

Аа – амортизациялық аударымдар сомасы.

НҚжоқ – негізгі қордың жылдық орташа құны

 

Амортизацияны есепеудің  сызықтық әдісі: жылдық аморт-қ аударымдар сомасы келесідей табылады. Объектінің бастапқы құны Ма көбі тіледі.

Аа=Ма*НҚбқ

Ма=1/Т*100%

Т – қолданылған уақыт

 

Амортизация аударымдарының жылдық сомасы келесі жолмен табылады: негізгі өндірістік қордың бастапқы құныи * есептеу коэффиценті.

 

А=НҚбқ * (Т-і+1) / ∑Т

 

Қалдық кеміту әдісі:

А=1/Т*Кж (НҚбқ - ∑А)

Кж – жылдамдату коэффиценті

∑А – амортизациялық аударымдар сомасы

 

Құнды өнім көлеміне пропорционалды шегеру әдісімен

А=НҚбқ* (Жк / Бжк)

Жк – есептік кезеңдегі  құралда жасалған жұмыс көлемі

Бжк – құралдық барлық жұмыс істеу мерзімінде орындалатын  жұмыстардың алдын-ада болжанған  көлемі.

 

 

 

23. Меншікті капиталды  басқару

Меншікті капитал фирма  құралдарының жалпы құнын көрсетеді. Оның құрамына қосымша жарғылық, резервтік  капитал, бөлінбеген пайда кіреді.

Қосымша төленген капитал  – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы (номенклатуралық) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.

Төленбеген капитал  – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі құралдары мен инвестицияларын қайта бағаланған уақыттағы олардың құнының өскен сомасынан және т.б. жағдайлардан туындайды.

Резервтік капитал –  келешекте болуы мүмкін зияндармен шығындардың орнын толтыруға  арналып кәсіпорынның таза пайдасынан бөлінген меншіктік капиталдың ьір  бөлігі.

Фирманың келесі резервтері:

басқа ұйымдар мен  азаматтарға борыштар

жұмыскерлерге демалыс  беру

жыл сайын сыйақы төлеу

1 жылдың қорытындысы  бойынша сыйақы

негізгі құралдарды жөңдеу

жөңдеу жұмыстарына  арналған құралдаръ

кепілдік жөңдеу мен  қызмет көрсету.

 

Кмү = Км / Кж * 100%

Кмү – меншікті капитал  үлесі

Км – меншікті капитал

Кж – жалпы капитал

 

 

24. Қаржылық леверидж

Қаржылық леверидж –  бұл артықшылығы бар акциялар мен облигациялар арасындағы теңдік. Ол АҚ-ң қаржылық тұрақтылығын көрсететін көрсеткіш болып табылады. Басқадай жағынан қарастырсақ, бұл қарыздық міндеттемелерді пайдаланып акционерлік капиталға түсетін түсімнің көлемін жоғарлату болып табылады.

Қаржылық леверидж –  бұл ұзақ мерзімді пассивтердің құрамдары  мен көлемдерін өзгерте отырып кәсіпорынның таза табысына әерт ету. Қарыз капиталының мақсатты жұмсалуы деген сұраққа қаржылық тұрақтылық қызметі жауап береді, яғни бұл дегеніміз қарыз капиталының бір бөлігін өсіру арқылы меншікті капиталдың рентабельділігін арттыруға болады. Қаржылық леверидж бұл салық пен %--қ төленгенге дейінгі таза табыс пен пайданың өзгеруіарасындағы байланыс.

МҚР (меншікті құралдар рентабельділігі 15% құрайды (15мың тг / 100 мың тг)*100% . Акционер 50 мың тг 12%жылдық несие алса, онда оның табысы 6 мың тг азаяды, яғни пайыздық төлем 50 мың тг 12%. Табыс тек 9000 тг ғана құрайды. Бірақ табыстың төмендігіне қарамастан МҚр өсуіне әкеледі. (9 мың тг / 50 мың тг) *100%=18% Қаржылық леверидж 18%-15%=3%. Салық салу пайдасынан кейін бұл көрсеткіш төмендейді. Қаржылық тұрақтылықтың тиімділік формуласы ҚТТ=(1-салық салу пайдасының мөлшерлемесі)*(ЭР – НОЕМ)*ЗҚ/МҚ

ЭР – экономикалық рентабельділік

НОЕМ – несиелік пайыздың орташа есептік мөлшерлемесі.

ЗҚ – заемдық құралдар

МҚ – меншікті құралдар

 

25

26. Айналым капиталы

Айналым капиталы – бір ауыспалы айналымда соңғы өнімнің өз құнын ауыстыратын, өндіріс құралының басқа бөлігі. Мұнда еңбек заттары - өнімдерді дайындаудың бір кезеңінде шығындалатын, шикізаттар, материалдар, жанармай, энергия кіреді. Өндірістік айналым қорлары:

шикізаттар

негізгі және көмекші  материалдыр

отын және энергетикалық  ресурстар

тез тозатын құны төмен  құралдар

таралар

жөндеу жұыстарына арналған қосалқы бөлшектер

аяқталмаған өндіріс

Осындай қолдан жасалған жартылай фабрикаттар.

Болашақ кезеңнің шығындары

 

 

Кәсіпорынның өндірісьік айналым қорлары 3 бөлімнен тұрады:

Өндірістік қордар - өндірістік процеске жіберу үшін дайындалған еңбек  заттары.

Аяқталмаған өндіріс  және меншікті дайындаудағы жартылай фаьрикаттар өндіріс процесіне  түскен еңбек заттары

болашақ кезең шығындары нақты кезеңде өндіретін жаңа өнімді дайындау және меңгеру шығындарынан тұратын айналым қорларының заттық емес элементтері.

Айналым қорларына қоймадағы  дайын өнім және жолдағы тауарлар, ақша қаражаты және өнім тұтынушылардың есеп айырысудағы қаражаттары, оның негізгі дебиторлық қарыз жатады.

Айналымдылық коэффиценті:

Ка=СӨ/ОҚ

Ка – айналымдылық коэффиценті

ОҚ – айналым құралының  орташа құралы

СӨ - сатылған өнім көлемі

1 айналыс үшін қажетті  күн санымен өлшенетін айналыс  уақытын сипаттайтын бір айналымның ұзақтығы.

Т=Скүн/Ка

Т – күнмен есептелетін  ұзақтылығы

Скүн – кезеңдегі  күн саны

Ка – айналым коэффиценті

 

 

27 Бухгалтерлік және  қаржылық есеп 

Бухгалтерлік және қаржылық есептің ұйымның және жеке меншік кәсіпкерлердің нақты және сенімді  қаржылық жағдайы туралы ақпараттың қамтамасыз ету,

Бухгалтерлік және қаржылық есептің қағидалары

Бухгалтерлік және қаржылық есеп  жүргізу қағидасы – үздіксіздік  пен есептілік 

Қаржылық есептің негізгі  сапалық белгілеріне: реттілік, түсініктілік, сенімділік және салыстырмалық жатады.