Өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасының Қазақстандағы белгілері

Өмір бойына бас бостандығынан  айыруды атқару тәжірибесі тек зорлыққа, гомосексуалды сипаттағы мәжбүрлеу әрекеттеріне бейім, психикалық ауытқулар  бар сондай-ақ қылмысты топтарды ұйымдастырғаны үшін сотталғандарды  бір-бірінен бөлек ұстаудың мақсатқа сәйкестігін  дәлелдейді.

Өмір бойына бас бостандығынан  айыруға сотталғандарды  кішкентай  жабық камераларда  ұстаудың қажеттілігі  бар ма? Егер ол бастапқы  кезеңде бұл шара өзін-өзі ақтайды десек,онда кейінгі уақыттарда  өнебойы бір адаммен уақыт өткізу жанжалға әкеп соғады. Алайда бір адамды  ұстаудың өзі күдікті – ол жалғыз өзі есінен тануы мүмкін.  Қалай болғанда да  қарым-қатынас жасау мәселелері  ойластырылуы қажет. Неге өзін жақсы жағынан көрсеткен   және жазаны дағдылы немесе  жеңілдетілген жағдайда өтейтіндерге бірге өмір сүруге, жұмыс істеуге және бос уақытты өткізуге рұқсат бермеске. Бұл істің  барлығы  сотталған адамның  мінез-құлқы,жасаған іс әрекетке өкінуі үшін көтермелеу болар еді. Мысалы Англияда өмір бойына бас бостандығынан  айыруға сотталғандар камераларына  тек ұйықтау  және тамақ ішу уақытына ғана  кіреді. Басқа уақыттарда камералардың есіктері ашық болады,және олар өзінің блогының шеңберінде еркін жүріп – тұра алады. Сотталғандардың аз бөлігі ғана қатаң оқшаулау жағдайында жазасын өтейді [61, 65 б.]. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

      1.Өмір бойы бас бостандығынан айыру бүгінгі таңда мемлекеттік мәжбүрлеудің ең қатаң шарасы болып табылады және өмірге қастандық жасалатын аса ауыр қылмыс жасағаны үшін, сондай-ақ соғыс кезінде адамдардың өлімімен ұштасқан террористік қылмыстар үшін тағайындалуы   мүмкін.

2. Өмір бойы бас бостандығынан айыру белгілі бір мерзімге бас бостандығынан айырудың бір түрі болып табылады. Осыған байланысты ҚР ҚК 39-бабы 1-бөлігінің «и» тармағына «белгілі бір мерзімге бас бостандығынан айыру немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру» деген толықтырулар енгізіп, ҚР ҚК 49-бабына тиісті толықтырулар енгізу мақсатқа сәйкес деп білеміз.

3. Өмір бойына бас  бостандығынан айыру қылмыстық  жазаның барлық мақсаттарына  сәйкес келеді. Өмір бойы бас  бостандығынан айыруда әлеуметтік  әділеттілікті қалпына келтіру оны орындауды жүзеге асырудан тұрады. Түзеу мақсаты мерзімінен бұрын шартты түрде босатылу мүмкіндігінде. Жоғары қорқыту потенциялымен сипаттала отырып, өмір бойы бас бостандығынан айыру қылмыстарды жалпы және жеке(арнайы) алдын алу мақсаттарына қызмет етеді.

4. Өмір бойы бас  бостандығынан айыру – мерзіммен  шектелмеген жаза болғандықтан, заңнамамен адамдардың мұндай  категорияларын  егер сот ол  бұл жазаны одан әрі өтеуді  қажет етпейді деп таныса және  кемінде жиырма бес жыл бас  бостандығынан айыруды іс жүзінде өтесе, және сотталушының алдыңғы үш жылдың ішінде жазаны өтеудің белгіленген тәртібін қасақана бұзушылығы болмаған жағдайда мерзімінен бұрын шартты түрде босату мүмкіндігі қарастырылған.

5. Өмір бойы бас  бостандығынан айыру тек 18 жас пен 65жас аралығындағы еркектерге тағайындалуы мүмкін.

6. Өмір бойы бас  бостандығынан айыруға – «Адамның  өміріне қол сұғатын ерекше  ауыр қылмыстар үшін, сондай-ақ соғыс кезінде адамдардың өлімімен ұштасқан террористік қылмыстар жасағаны үшін кінәлі деп танылған адамға заңмен анықталмаған мерзімге тағайындалатын, және сотталушыны айрықша режимдегі колонияға отырғызу жолымен оқшаулаудан тұратын жаза түрі» деген анықтама беруге болады.

7. Біз зерттеген шетелдерде  өмір бойы бас бостандығынан  айыру жазасын орындауды ұйымдастыру тәжірибесінде заңмен белгіленген міндетті мерзімді өтегеннен кейін бұл категориядағы сотталғандарға босатылу мүмкіндігі қарастырылатын жазаны өтеудің прогрессивтік жүйесі орын алады.

Одан әрі жазаны жазаны өтеуден босату тек заңмен белгіленген  талаптарды (өрескел бұзушылықтың болмауы, сотталған адамның мінез-құлқының жағымды әлеуметтік болжамы туралы психологтар мен психиаторлардан құралған эксперттік комиссияның қорытындысы және т.б.) сақтаған жағдайда ғана мүмкін болады.

8. Өмір бойы бас  бостандығынан айыру жазасын өтеуші сотталғандармен жүргізілетін тәрбие жұмысы тек дене психикасының саулығын сақтауға ғана емес, туыстық қатынастарды үзбеуге, босатуға дайындауға бағытталған.

Көптеген шетелдердің  пенитенциарлы жүйесі сотталғандарды тікелей босату алдында түрме мен қоғамдағы қауіпті өмір арасындағы орта жағдай тәрізді мамандандырылған мекемеге жіберу арқылы бостандықтағы өмірге дайындау кезеңін қарастырады.

Әдеттегідей, өмір бойы бас  бостандығынан айыру жазасын  одан әрі өтеуден босатылғандарға  мемлекет тарапынан арнайы бақылау белгіленеді.

9. Жазасын өтеу кезеңінде  қасақана қылмыс жасаған адамға  мерзімінен бұрын шартты түрде  босатуды қолдануға тыйым салатын  норма ҚР ҚК 70-бабының 8-бөлігінде  белгіленген. Бұл норма өмір  бойына бас бостандығынан айыруға  сотталғандарға да қатысты болады. Мерзімінен бұрын шартты түрде босату негіздері тек қылмыстық-құқықтық шараларға жатады, сондықтан да тек қылмыстық заңнамамен реттелу қажет. Сондықтан, «өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын өтеу кезінде жаңадан ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасап сотталғандар шартты-мерзімінен бұрын босатуға ұсынылмайды» деген ережені белгілейтін ҚР ҚАК 170-бабының 2-бөлігін алып тастау керек.

10. Өмір бойы бас  бостандығынан айыруды реттейтін  қылмыстық және қылмыстық-атқару  заңнамаларының жекелеген нормаларын жетілдіру қажет деп санаймыз. Атап айтқанда, сот тағайындаған өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын өтеп жүрген  құқық бұзбайтын мінез-құлқымен түзелгендігін дәлелдесе және кемінде жиырма жылдық жазасын өтесе, ондай адамға мерзімінен бұрын-шартты түрде босату қолданылғаны дұрыс. Осыған сәйкес, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 70-бабының 5-бөлігі мынадай мазмұнда ұсынылады:

11. Өмір бойы бас  бостандығынан айыруға сотталғандарға  мерзімінен бұрын шартты түрде  босатылғаннан кейінгі уақытқа сынақ мерзімін белгілеу қажет. Біздіңше, сотталғандардың мұндай категориялары үшін сынақ мерзімі соттылықты жою шегінде болуы мүмкін, яғни 8 жыл. Осыған байланысты ҚР ҚК 70-бабының 5-бөлігін 2-бөлікпен мынадай редакцияда толықтыруды ұсынамыз: «Өмір бойы бас бостандығынан айырудан мерзімінен бұрын шартты түрде босатылған адамдар үшін сынақ мерзімі 8 жылға белгіленеді».

12. Қазақстанның қылмыстық  және қылмыстық-атқару заңнамасына  өмір бойы бас бостандығынан  айыру жазасын өтеу жағдайларын  одан әрі дифференциациялау бөлігіне қажетті өзгерістер енгізу керек (өмір бойы бас бостандығынан айыруға үкімді қайта қарау және сотталғандарды басқа режим түріне ауыстыру, жазаны өтеудің басқа жағдайларына ауыстыру үшін жазаны өтеу мерзімін кеміту және мерзімінен бұрын босату).

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

      1.Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат Тұжырымдамасы. – Алматы: Жеті жарғы, 2002. – 46 б.

2. Қазақстан Республикасы  Президентінің 2009 жылғы 28 тамыздағы  №858 Жарлығымен қабылданған Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы // Егемен Қазақстан. – 2009. – 28 тамыз. – № 281-283. – Б. 2-4.

3. «Ішкі және сыртқы  саясаттың 2004 жылға арналған негізгі  бағыттары»: Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың  Қазақстан халқына Жолдауы (Астана, 4 сәуір 2003 жыл) // Егемен Қазақстан. – 2003. – 5 сәуір. – № 79. – Б. 1-5.

4. Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы: Астана, 2003 ж. 17 желтоқсан №1251 // Қазақ Елі. – 2003. – желтоқсан (№44). – Б. 1-2.

5. Куркбаев А.Ж. Пожизненное заключение как мера наказания в уголовном праве Республики Казахстан // Пожизненное лишение свободы: международные стандарты и практика: мат-лы междунар. науч.- практ. конф. – Алматы: «Фирма Киік», 2003. – С. 67-71.

6. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2010. – 148 б.

7. Михлин А.С. Уголовно-правовые проблемы пожизненного лишения свободы // Проблемы острова помилованных убийц. – Вологда, 1996. – 38 с.

8. Пономорев П., Максимов С. Проблемы правогого регулирования пожизненного лишения свободы // Законность. – 1993. – №4. – С. 6-8.

9. Андреева В.Н., Дементьев С.И., Трахов А.И., Самвелян К.Р. Смертная казнь и пожизненное лишение свободы. – Краснодар, 2001. – 68 с.

10. Трахов А.И. Срочное  наказание в законодательной  и судебной практике (по материалам  Северо-Кавказского региона): дисс. ... канд. юрид. наук. – Краснодар, 1998. – 157 с.

11. Лепешкина О.И. Смертная  казнь как угаловно-правовой институт: дисс. ...  канд. юрид. наук. – Санкт-Петербург, 2003. – 145 с.

12. Новое уголовное  право России: Общая часть/ под.  ред. Филимонова В.Д. – М., 1996. – 240 с.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық  Қазақ – Түрік университеті

Заң факультеті

Қылмыстық құқық, іс жүргізу  және криминалогия кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы:  Өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасының құқықтық реттелуін жетілдіру

 

 

 

 

 

 

                           Ғылыми жетекші:

                                                                 З.ғ.к., аға оқытушы Паридинова А.Е.

 

                            Орындаған студент:

                                                      Қанат Көкаршын ЗҚТ-015 тобы,

                                                               5В030100 – «Құқықтану» мамандығы

 

 

 

 

 

 

 

 

Түркістан – 2011