Құндылықтарды құру тізбегінің анализі

Ұсталған шығындарға байланысты белгілі бір өнім түрінің  бағасына деген, және осы өнімнің  нарықта бәсекелестік артықшылығын сақтап тұру үшін шығындар резервтерін төмендету жолдарына байланысты ақпарат сақталады.

Фирма шығындары бәсекелестермен  салыстырғанда аз шығындалу стратегиясын жүргізуі мүмкін, бірақ дегенмен, фирма  үшін аз шығындалу мақсат болмау керек, өйткені ол фирмаға бәсекелестіктің  төмендеуі арқылы өз зиянын тигізеді. Осы соңғы айтылған, тұтынушы аса бағалайтын тауар имиджі, жеткізіп салу мен сапасын және т.б. төмендетуі мүмкін.

Өндіруші өз бәсекелестерімен салыстырғанда аз шығындалуына байланысты ие болатын негізгі артықшылықтары:

1. Бәсекелестік. Тауардың бағасы мен құнының төмен болуы бәсекелестік нарықта баға базисінде аса қауіпті болады, өйткені ол пайда болған Баға соғысында төмен бағаларын пайдалану арқылы нарықты жаулап алып, ұтымды болуы мүмкін, сонымен қоса, басқалардың да тұтынушыларын қағып алу қатері туады. Осыдан ол аз шығындары арқылы орнатқан төмен бағалары арқылы баға соғысында жеңіп, қосымша пайда көреді
2. Сатып алушылар. Әдетте, бағасы төмен орнатылған компаниялар тұтынушылар көзқарасында өз бағасын тиімді орнату арқылы экономикалық тиімділік пен тұтынушылардың экономикалық потенциялын өзіне тартады.
3. Жабдықтаушылар. Кейбір жағдайларда, төмен шығындарға ие компаниялар, жабдықтаушылардың экономикалық қуатынан шектелуі мүмкін, егер олардың аса жоғары эффективтілігі ерекше шығындар тұрғысынан туындаған бағалардың қысымына шыдайтын болса.
4. Бәсекелестері. Бәсекелестер тұрғысынан қарайтын болсақ, әдетте, төмен бағалар бекіткен фирмалар салыстырмалы түрде бәсекелестік орнықты орында бекітіліп орналасады, және бұл осы салаға енудің негізгі барьері ғана болып қоймайды, сонымен қатар, нарықты өзге бәсекелестердің пайда болуынан және енуінен баға саясатын пайдалану арқылы қорғайды.
5. Орын басушылар. Орын алмастырушы тауарларды өндіретін фирмаларға қатысты аз шығындарға ие болып, баға саясатын пайдалануда жағымды жағдайларға ие болып, орын басатын, арзан тауарлардан қорғаныс ұйымдастырылады.

Сонымен, арзан бағалы позиция бес түрлі бәсекелестіктің  алдын алу үшін және қорғану үшін жағдай туғызады. Егер нарықта бағалық  бәсекелестік басты орынға ие болса, эффективтілігі төмен қарсыластар шығынға ұшырайды.

 

 

2.2. Өнімнің төменгі  бағасындағы көшбасшылық арқылы  бәсекелестік артықшылықтарға жету  жетістіктері

 

Келесі жағдайларда  төмен бағаға ұмтылу мықты стратегия орнату түрінде жүзеге асады:

• бағаға қатысты сұраныс икемді;
• белгілі бір саладағы фирмалар мен өзге фирмалар кең көлемде тұтынылатын өнім өндіреді, сондықтан нарықта біркелкі тауарлар мен сатушылар ішінен төмен бағаға ие болған, өндіріс көлемін төменгі шығындар арқылы жүзеге асыратын фирмалар көзге түседі;
• тұтынушымен аса жоғары бағаланатын тауар дифференциациясы болмайды;
• көбінесе тұтынушылар тауарларды біркелкі ұстайтындықтан, тауарға деген қоятын талаптар сәйкесінше біркелкі болады;
• сатып алушылар бір сатушыдан екінші сатушыға ауысқан кезде аса көп шығындалғысы келмейді, сондықтан ең жақсы бағаны іздеуге жақын болады.

Бірақ, арзан бағаға иелену статусына ие болу фирма үшін аса  қауіпті болып табылады.

Арзан бағалы позицияда  тұрған көшбасшы технологиялық инновацияларға, құрал жабдықтарды, құрылғыларды техникалық шығындарды аз кетіріп, бісекелестер тұтынушыларға жаңа ұсыныстар көрсетіп жатқан уақытта және стратегиялық икемділікке ие болу үшін күрделі функцияларды атқаруы керек. Төмен бағалы көшбасшы болуда осы орынға жеткен көп фирмалардың бірі ретінде ғана емес, фирма үшін орнықты түрде баға көшбасшысы болуды қажет етеді.

Бағалық артықшылықтарға  жетудің екі мүмкін жолдары бар:

• шығындардың өсуіне (төмендеуіне) себеп болатын факторларды пайдалану;
• өндірістің барлық стадиялары мен тауар жылжытудың жолдарында дифференциация мен үнемдеу жолдары арқылы кумулятивтік шығындарды реттеп отыру.

Бағалық позициясы  фирманың шығындарды пайдалану тізбегіндегі нәтижесі болып табылады.

 

 

3. Шығындар тізбегінің маңыздылығы мен шығындардың стратегиялық анализі

 

Өнімді өндіруден бастап, соңында тұтынушымен сатып алынған тізбекке дейінгі шығындардың қалыптасуында маңызды орын алатын негізгі факторларды қарастырайық.

Өндірістің масштаб эффективтілігі. Шығындардың қалыптасатын өндірістік немесе де басқа да қызмет түрлеріндегі тізбек стадияларында бұл фактор негізгі ролге ие.

Өмірлік цикл эффектісі. Өмірлік цикл стадиясындағы қолданылатын шығындарға деген үнемділік, өндірістің басталуымен көлемнің өсуіне байланысты құралдардың жақсартып, жаңартуына, жұмысшы күшінің өндірістік өнімділігін арттыруға кеткен, технологияларды пайдалануды жақсартуға кеткен, өнімді шығаруға шығындалған шығындар машина мен қондырғыларды қолдану эффективтілігін, өнімді дайындап алу мүмкіндігін, жабдықтаушыларды шақыруда және мамандарды қызықтыру мүмкіншіліктерін өсіруі мүмкін.

Қуаттардың  қолдану эффективтілігі. Өнім бірлігіне шығындалған қуат мөлшерінің тиянақты және толық мөлшерде шығындалып, қолданбауы өндіріс шығындарын арттырады. Қуаттылықтарды пайдалануды өсіру өнім өндірісінің және шығысын өсіріп, ол өз ретінде өндіріс эффективтілігін көрсетеді. Яғни іске қаншалықты көбірек капитал құйылған болса. Соншалықты бұл фактор маңыздырақ болады.

Әртүрлі қызмет түрлерінің координациясы. Белгілі бір қызмет түріне кеткен шығындар фирманың басқа істерін жүзеге асыруымен байланысты болғанда, осы екі іс әрекетті бірге немесе тиімдірек өткізіп, приоритеттерін анықтау арқылы шығындарды үнемдеуге болады. Жабдықтаушылармен байланысты тауарлардың жеткізу мүмкіншіліктерінің артуы мен қызмет сапасының қамтамасыз етілуі мысал болады. Жабдықтаушылармен байланыстар мен қарым қатынастар неғұрлым жақынырақ болса, соғұрлым тұтынушылар мен жабдықтаушылар үшін де шығындарды үнемдеу мүмкіншілігі туындайды.

Қызметтер мен  баламалардың анықталуы. Егер белгілі бір қарекет тек қана бір фирманың қызметімен жүзеге аспайтын болса, анық түрдегі шығындардың үнемділігі орнатылады.

Вертикалды  интеграция. Жабдықтаушылар мен фирмадан кейінгі қызметтер саласына толық және жекелей түрдегі интеграция фирмаға жабдықтаушылар мен тұтынушылар үшін олардың экономикалық потенциалынан айырылу қаупә туындайды. Сонымен қатар вертикальды интеграция шығындарды үнемдеуде көмек көрсете алады, егер бұл шығындардың өсуін тізбекке сәйкестендірілсе.

Стратегиялық  белсенділік және тактикалық іс-әрекет. Әр түрлі басқару деңгейлерінде шешім қабылдайтын тұлғалар, келесідей қызмет түрлері арқылы шығындарды төмендетуге тырыса алады:

• ұсынылатын өнім көлемін өсіру (кеміту) арқылы;
• сатып алушылар үшін қызмет түрін кеңейту (тарылту) арқылы;
• өнімді салыстырмалы көрікті және сапалы қылу арқылы;
• бәсекелестерге қарағанда қызмет персоналы мен жұмысшыларына салыстырмалы түрде жоғары (төмен) жалақы төлеу арқылы;
• өнімді өткізу арналарының санын және әртүрлілігін өсіру (кеміту) арқылы;
• бәсекелестермен салыстырғанда өнімділіктің жоғарғы деңгейіне көңілді өсіру (кеміту) арқылы;
• қолданылатын материалдар ассортиментін өсіру (кеміту) арқылы.

Өндірісті орналастыру. Өндірісті орналастыру түрлері мен варианттары еңбектің бағалануы, салықтық жағдайларға, транспорттық (онымен қоса шетелдік жағдайлар жіне өнімді шетелге шығару) шығындарға байланысты анықталады.

Шығындардың стратегиялық анализі өндіріс пен тауарды  тұтынушыға жеткізуде фирманың бәсекелестік артықшылығын орнатуды қызығушылық  тудырған жағдайда қажет.

Әртүрлі өндірушілердің шығындарындағы айырмашылығы келесі себептерге байланысты туындауы мүмкін:

• жабдықтаушылардан алатын басқа ресурстарға энергияға, шикізатқа деген бағалардың әртүрлілігі;
• кәсіпорын мен қондырғылардың жасына байланысты қолданылатын технологиялық әртүрлілігі;
• инфляция мен валюта курсының өзгерістеріне байланысты бәсекелес фирмалардың әртүрлілігі (трансұлттық фирмалар мен бәсекелестері шетелдік фирмалар болып табылатын фирмалар үшін);
• транспорттық жағдайлары мен тарату арналарының бағаларының әртразличия үрлілігі.

Толық шығындар тізбегінің негізгі үш сегментін бөліп қарастыруға  болады. Оларда бәсекелес фирмалардың  шығындарының салыстырмалы түрлерінде әртүрлі негізгі ерекшеліктер болады:

(1) Жабдықтаушылармен  байланысты сегмент; 

(2) фирманың жеке ішкі  шығындары;

(3) сыртқы өндірістен  кейінгі шығындарының сегменті.

Фирманың бәсекеге қабілетсіздігінің  себептері бірінші және соңғы  сегменттеріне тәуелді; бұл жағдайда бәсекеге бағалық қабілеттілігін арттыру  жұмыстары сыртқы орта мен фирманың сыртқы операцияларына байланысты.

Шығындардың стратегиялық анализінің, талдауының негізгі мақсаты  фирманың өз шығындарының құрылымына бәсекелестердің шығындарымен салыстыру  мақсатында басты назар аударту  балып табылады.  Шығындардың  стратегиялық анализі шығындардың  өсу тізбегін зерттеумен және негізгі бәсекелестермен сәйкесінше оларды салыстырумен аяқталады.

Өзіндік шығындар тізбегінің және негізгі бәсекелестердің сәйкесінше шығындар тізбегінің анализдері нарықта  фирманың қаншалықты маңызды орын алатындығын  тексеру және мүмкін бәсекелестік стратегияларды бағалау мақсатында біріктіріліп, салыстырылып, жүзеге асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III. Құндылықтарды құру тізбегінің анализі

 

Кәсіпорын нарықта белгілі  бір маңызды орын алу үшін тұтынушыға белгілі бір құндылығы бар  өнім ұсынуы тиіс. Бұл жағдайда құндылық тұтынушының алатын пайдасының және онымен шығындалған шығындарының жиынтығын құрайды немесе жиі айтылатын ең жақсы (ең жаман) «баға-сапа» арақатынасы орын алады. Тұтынушыға өнімнің немесе көрсетілген қызметтің құндылығы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым компанияның ұзақ мерзімді қызмет атқаратындығы анық, сондықтан да  тауар немесе қызметтің құндылығының артуы стратегиялық жоспарлаудың немесе стратегияның таңдалуының негізгі міндеті болып табылады. Бірақ жеке процестердің және ұйым құрылымының құндылықтарын құруға өз үлесін қосу, әдетте, ерекшеленеді. Стратегияны құрастырушылар бұл ерекшеліктерді ескере отыра, фирманың, компанияның тек қана олармен жасалатын құндылықтардың пайдаланылған ресурстар бағасынан басымырақ болған жағдайда ұйым пайда көретіндігін ескеруі тиіс.

М. Портер стратегиялық жоспарда ресурстардың анлизінде, талдауында қажетті  схема ұсынды. Бұл схема «құндылықтарды құру тізбегі» деген атқа ие болды. (сур. 3.1.)  Портердің негізгі ойы, тұтынушылармен сатып алынатын тауар немесе қызметті бағалау деңгейі өнімді немесе қызмет түрін дайындауға, өндіруге, нарыққа шығаруға, жеткізуге және оларды қолдауға кеткен іс-әрекеттермен анықталынатындығын көрсету болып табылады.  Бұл қызмет егер ұйымның стратегиялық мүмкіншіліктеріне түсінісушіліктерге жету міндеттері қойылатын болса, дұрыстап талданылады.  Бұл модельде Портер компанияның негізгі және қосымша қызметтерін шекаралайды.

 

 

Фирманың инфрақұрылымы
Еңбек ресурстарын басқару
Технологиялық дайындаулар
Материалды-техникалық қамту
Кіргізілетін жеткізулер	Операциялар (өндіріс)	Шығарылатын жеткізулер	Маркетинг пен сатулар	Қызмет көрсету

Негізгі қызмет түрлері

 

Сур. 3.1.Құндылықтарды құру тізбегінің құрылымы.

 

 

Негізгі қызмет келесідей  бес аймаққа жіктеледі:

Кіргізілетін жеткізулер. Бұл өнімді немесе қызмет түрін өндірісте пайдалану үшін сатып алу, сақтау және орналастыру сияқты іс-әрекеттерден тұрады.

Операциялар (өндіріс). Бұл өндіру, өндеу, жинау, сапасын тексеру және т.б. соы сияқты қарекеттерден құралады және олардың негізгі функциясы бастапқы ресурстарды дайын өнім не қызмет түріне айналдыру болып табылады.

Шығарылатын жеткізулер. Бұл қызмет өнімді сатып алушылар арасында таратумен байланысты және өзіне сақтау, жүктеу, жеткізу және қорлармен басқару сияқты қарекеттерді біріктіреді.

Маркетинг және сатулар.. Бұл қызмет тұтынушылардың өніммен немесе қызмет түрімен танысуымен байланысты, сонымен қатар тауардың баға белгілеу аймағының міндеттерін шешеді, тауардың нарықта жылжуын, диллерлік қолдауды және т.б. қамтамасыз етеді.

Қызмет көрсету. Бұл қызмет өнімнің не қызметтің құндылығын өсіру мен сақтауға бағытталған және сатуға дейінгі алдын ала дайындықты, сауда нүктелеріндегі қызмет көрсетуді, сатқаннан кейінгі қызмет көрсетуді, жөндеу және т.б. жұмыстарын кіріктіреді.

Негізгі қызмет түрлерінің барлығы дерлік қосымша қызмет түрлерімен байланысты. Портер қосымша қызметтің  негізгі төрт түрін белгіледі: Фирманың инфрақұрылымы; Еңбек ресурстарын басқару;  Технологиялық дайындаулар;  Материалды-техникалық қамту.