Азамат

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

 

 

 

 

Құқық негіздері пәні бойынша 

№2 Семестрлік жұмыс

Тақырыбы: «Отбасы құқықтық қатынастарының субъектілері»

 

 

 

 

 

 

                                                                      

                                                                              Орындаған: МСТк-08-1 тобының студенті

Есиркегенов Н.Ж

                                                   Қабылдаған: Касиенова К.

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2012

Жоспар

 

   Кіріспе

1. Ата-аналардың қамқорсыз қалған балаларды тәрбиелеу нысандары.

2. Бала асырап алудың күшін жою.

3. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану.

4. Қорғаншылык және қамқоршылық.

5. Ата-ана құқығынан айыру тәртібі.

   Қорытынды

   Қолданылған әдебиеттер  тізімі

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кірспе

 

Отбасы – некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды  тәрбиеге алуыдың өзгеде нысандарынан туындайтын мүліктік жіне мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын ныңайту мен  дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар  тобы. Некеге, отбасыға балалардың асырап алу, оларға қамқорлық жасау, ата-аналарды ата-ана құқығынан айыру және т.б. осы сияқты қатынастарды 17 желтоқсан 1998 жылы қабылданған ҚР Неке және отбасы туралы  Заңдары реттейді.

Отбасылық құқықтық қатынастар – құқық нормасымен реттелген  отбасы мүшелері арасындағы қатынастар. Отбасылық құқықтық қатынастардың  субъектілері: ерлі-зайыптылар, балалар, басқа отбасы мүшелері мен жақын  туыстары, заңмен белгіленген басқада  адамадар.

Бұл жұмыста ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеу нысандары жайлы, яғни балаларды асырап алушылар қорғаншылар мен қамқоршылар, патронаттар, асырап алудың Неке және отбасы Заңнамасы туралы қалай жүзеге асатыны, сонымен қатар ата-аналарды ата-ана құқығынан айыру туралы қарастырамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеу нысандары.

Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеудің негізгі  нысандары, баланы асырап алу және оларға қорғаншылық пен қамқоршылық  белгілеу болып табылады.

Бала асырап алу бұл  дегеніміз тегі жағынан бір-бірімен  ешқандай байланысы жоқ адамдардың арасында ата-аналар мен балалардың арасында болатындай құқықтық қатынастар орнату болып табылады.

Бала асырап алудағы мақсат – ата-анасы жоқ, отбасының қамқорлығынсыз қалған, материалдық жағынан қамқорлықты  қажет ететін балаларды қамтамасыз ету. Өз кезегінде балалары жоқ адамдар  бала асырап алу арқылы өздерінің  әкелік және аналық табиғи сезімдерін қанағаттандырады.

Бала асырап алу асырап алушының сотқа берген арызы бойынша  жүзеге асырылады. Баланы асырап алу  үшін баланың туған ата-анасының (егер олар тірі болса) келісімі қажет. Заң ата-аналардың екеуініңде және ажырасуларына байланысты балалармен бірге тұрмайтындарының да келісімінің  болуын талап етеді. Бала асырап алу  үшін неке және отбасы туралы Заңның 82-бабында көрсетілген басқа да адамдардың келісімі қажет.

Бала асырап алу үшін ата-аналық құқықтарынан айырылған немесе белгілі  бір тәртіп бойынша әрекетке қабілетсіздігі анықталған, сондай-ақ бала асырап алудың алдында бір жыл бойы олардың  тұрағы туралы еш хабар болмаса, ата-аналардың  келісімі талап етілмейді. Сондай-ақ бала асырап алу үшін алты айдан  астам уақыт балаларымен бірге  тұрмаған және ешқандай негізсіз балаларын  бағып күтуге, тәрбиелеуге араласпай  отырған ата-аналардың келісімі де міндетті емес («Неке және отбасы туралы» Заңның 83-бабы).

Бала асырап алушының отбасында  баланың өсуіне, тәрбиеленуіне және білім алуына жағдайлар болғанда ғана бала асырап алуға рұқсат беріледі.

«Неке және отбасы туралы»  Заңның 80-бабына сәйкес екі жыныстыңда кәмелетке толғандары бала асырап алуға құқылы, бала асырап алуға тек мыналарға тыйым салынады:

1. Сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған адамдар.
2. Сот біреуін әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған ерлі-зайыптылар.
3. Сот арқылы ата-аналық құқықтарынан айырылған немесе сот ата-аналық құқықтарын шектеген адамдар.
4. Өзіне заңмен жүктелген міндетті тиісіншще орындамағаны үшін қамқоршылық міндеттерден шеттетілген адамдар.
5. Егер өз кінәлары бойынша сот шешімімен бала асырап алудың күші жойылса, бұрынғы бала асырап алушы адамдар.
6. Денсаулық жағдайы бойынша ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адамдар.

Бір-бірімсн некеде тұрмайтын адамдардың белгілі бір баланы бірлесіп асырап алуына болмайды.

Некеде бар адамдар  бала асырап алғанда оның біреуі ғана со-ған тілек білдірсе, онда бала асырап алу үшін екіншісінің келісімі қажст. Мұндай келісім жазбаша түрде  жасалуы керек Егер, ерлі-зайыптылар іс-жүзінде некелік қатынастарын үзген болса және екеуі жылдан артық уақыт болек тұрған болса, оңда ерлі-зайып-тылардың екіншісінің  келісімі міндетті де емес ("Неке және отбасы туралы" Заңның 85-бабы).

Кәмелетке толмаған балаларға қатысты жағдайда ғана солардын мүддесі үшін бала асырап алу жузеге асырыла береді. Он жасқа толған баланы асырап алу үшін оның келісімі кажст ("Неке және отбасы туралы" Заңның 84-бабы).

Бала асырап алу жөніндегі  шешімде асырап алынатын баланың  аты, әкссінің аты, жөні, тегі жөнінде мәліметтер болуы тиіс. "Неке және отбасы туралы" Заңның 86-бабына сәйкес жеке адам туралы бұл мәліметтер негізінен бұрынғыша сақталуға тиіс. Әдетте асырап алушының тілегі бойынша бұған кейбір өзгерістер де енгізілуі мүмкін. Сонымен балаға жаңа есім беру асырап алушының еркімен жүзеге асырылады, ал оның әкесінің аты мен тегі асырап алушының аты мен тегіне қарай белгіленеді. Егер асырап алушы әйел болса, онда асырап алынушының әкесінің аты асырап алушының айтуымен қойылады.

Бала асырап алу, бір жағынан, асырап алынушы мен оның ұрпақтарының, екінші жағынан бала асырап алушы мен оның туыстарының арасында заң бойынша тегі бір туыстар арасында белгіленетін барлык құқықтық қатынастардың қалыптасуына қол жеткізеді ("Неке және отбасы туралы" Заңнын 89-бабы). Бала асырап алудың (қыз асырап алудың) құпиясы заңмен қорғалады.

Бала асырап алудың күшін жою.

Баланы тәрбиелеп, бағуға жағдай жасауға қол жеткізілмесе, онда бала асырап алудағы мақсаттың  орындалмағаны. "Неке және отбасы туралы" Заңнын 95-бабы, егер бала асырап алушы бала тәрбиелеу жөніндегі өзінің міндеттерін тиісіншс орындамаса, балаға қамқорлық жасамаса, ата-аналық құқықтарынан айырудың түрлі себеп-салдарларына сай келетін басқа да негіздер бойынша, егер мұны баланың мүддесі талап етсе, онда шын мәнінде бала асырап алудың күшін жою шараларын белгілейді. Бала асырап алудың күшін жою тек сот арқылы жүзеге асырылады.

Бала асырап алуды жарамсыз деп тану.

Заң бала асырап алудың күшін  жоюдан басқа, бала асырап алуды жарамсыз деп тануды да қарастырады. "Неке және отбасы туралы" Заңның 92-бабына сәйкес бала асырап алу мынадай жағдайларда  жарамсыз деп танылады:

1.асырап алу туралы шешім жалған құжаттар негізінде қабылданғанды;

2. заң бойынша міндетті болеа да бала асырап алу ата-аналардың келісімінсіз жасалғанда;

З. некеде тұрған адам жұбайының келісімінсіз бала асырап алғанда (қыз асырап алғанда);

4. заң бойынша бала асырап алуға құқығы жоқ адамдар бала асырап (қыз асырап) алғанда.

Бала асырап алуды жарамсыз деп тану сот тәртібімен жүргізіледі.

Қорғаншылык және қамқоршылық.

Қорғаншылық пен қам-қоршылық ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды  тәрбиелеу үшін, сондай-ақ өзінің құқығы мен оған жүктелген міндеттерді  өз бетінше жүргізу мүмкіндігінен  айырылған адамдардың жеке және мүліктік мүдделерін қорғау үшін белгіленеді.

Қазақстан Республикасының  Заңдарымен қорғаншылық пен қамқоршылықтың мынадай түрлері қарастырылған: 1) кәмелетке толмаған балаларға  қорғаншылық пен қамқоршылық  жасау; 2) психикалық аурулардың салдарынан немесе ойлау қабілетінің төмендігінен сотпен әрекетке қабілетеіз деп танылған адамдарға қорғаншы болу; 3) әрекетке қабілетті, бірақ күшқабілетінен айырылған  адамдарға өздерінің айтуы бойынша  қамқоршылық ету; 4) ішімдікпен еуестенудің  немесе есірткіні шектен тыс қолданудың салдарынан әрекетке қабілетеіздігі сотпен шектелген адамдарға қамқорлық  жасау; 5) мүліктерге қорғаншылық және қамқоршылық ету.

Кәмелетке толмағаңдарға  қорғаншылық пен қамқоршылық  жасау баланың ата-анасының ауыруы, қайтыс болуы, олардың ата-аналық құқықтарынан айырылуы салдарынан, немесс басқа  да себептермен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды тәрбиелеу үшін белгіленеді. Қорғаншылар мен қамқоршылық жасаушылар тәрбие меселесімен қатар, балалардың жеке және мүліктік құқықтары мен мүдделерін қорғауды да жүзеге асырады. Қорғаншылық жасау 14 жасқа дшінгі балаларға, ал камқоршылық ету 14-тен 18-ге дейінгі жасөспірімдерге белгіленеді.

Псикикалық аурудың салдарынан немесе, ақыл-есінің кемдігінен өз іс-әрекетіне  жауап беретін азаматтарға қорғаншы беелгілеу оның әрекетке қабілетеіздігін  анықтаған сот шешімі негізінде  жүзеге асырылады.

Ал, әрекетке қабілетті және өзінің іс-қимылына жауап бере алатын, бірақ күш-куаты жоқ мүгедектер, қарт адамдар) кәмелет жасындағыларға қамқоршылық белгілеу оған матерналдық  көмек пен колдау көрсететінн  балаларының немесе басқа да туыстарының  бар болуына қарамастан жүзеге асырыла  береді.

Мұндай адамдарға қамқоршылық  жасау тек қана олардың арызы  бойынша белгіленеді. Өздерінің  құқықтары мен міндеттерін қорғауды қажетеініп отырған адамдар тәрбие немесе емдеу мекемелеріне орналастырылған  болеа, оларға қорғаншылық пен камқоршылық  жасау белгіленбейді мұндай жағдайда қорғаншы болудың міндетін сол мекемелердің әкімшілігі арнайы құжаттарсыз-ақ атқара береді. Бұл адамдардың мүліктік мүддесін қорғау үшін қажетті жағдайларда  мүлікке қорғаншылық белгіленеді.

Спирттік ішімдіктерге немесе есірткі заттарға салынуы салдарынан әрекетке қабілеттілігі сотпен шектелген  адамдарға қамқоршылык белгілеудегі мақсат – оны құқығынан қамқоршысының  келісімінсіз айыру, оның сыртынан келісім  жасау, жалакысын, зейретақысын, басқа  да табыстарын алу және оған иелік  ету болып табылады.

"Неке және отбасы  туралы" Заңның 107-бабы қандай  да бір азаматты (адамды) әрекетке  қабілетеіз немесе әрекет қабілеттілігі  шектелген деп тану туралы  шешім қабылдаған сотты үш  күн ішінде қабылданған шешім  туралы әрекетке қабілетеіз немесс  әрекет қабілеттілігі шектеулі  адамның тұрғылықты жері бойынша  оған қорғаншылық және қамқоршылық  белгілеу үшін қорғаншы және  камқоршы органға хабарлауға  міндеттейді. 

Қорғаншылық пен қамқоршылықтың құқыктық режимі бір-бірінс сәйкес келмейді. Заңды әрекеттерді өз бетінше  жүргізе салмайтын адамдарға  қорғаншы белгіленеді, сондықтан қорғаншы қорғаншылыққа алынғандардың атынан әрекет ете отырып, олардық құқықтары  мен міндеттерін жүзеге асырады, мүддесін қорғайды. Қамқоршылық жасаудағы  мақсат қамқорлыққа алынғандардың  өз құқыктары мен міндеттерін  жүзеге асыруларына көмектесу, оларды басқа бірлеулердің қиянатынан қорғау болып табылады.

Қорғанышы немесе қамқоршы болатын адамдар қамқорлыққа  алынатындардың келісімімен ғана белгіленеді. Қорғаншы мен қамқоршылыққа ббірінші кезекте қамқорлыққа алынушылардың, тыған-туыстары немее оған жақын  басқа да адамдар тартылады, бұл  жерде олардың адамдық жеке қасиеттері, өздеріне тапсырылған міндеттемені орындаушылық қабілеттері ескеріледі. "Неке және отбасы туралы" Заңның 108-бабының 2-ші тармағы қамқорлыққа  алынатындардың жақын адамдарынан  белгіленетін қорғаншы немесе қамқоршы адамдардың, құқықтық артықшылығы болатынын  тұжырымдайды.

Егер қамқорлыққа алынушылардың  мүдделерінде қарама-қайшылық болмаса, онда олардың бірнешеуәне бір  қорғаншы немесе қамқоршы белгіленеді.

Қорғаншы немесе қамқоршы бола алмайтындарға мыналар жатады: 18-ге толмаған, әрекет қабілетсіздігі сот арқылы анықталған немесе әрекет қабілеттілігі шектелген адамдар, ата-аналық құқықтарынан айырылғандар, бұрн бала асырап алғандар, егер олар өздеріне жүктелген міндетті орындамағаны үшін бала асырап алу құқығынан айырылған  болса, өзінің міндетінен айырылған  адамдар ("Неке және отбасы туралы" Заңның 108-бабы 1-тармағы). 

"Неке және отбасы  туралы" Заңның 112-бабы 2-тармағы қорғаншы  және қамқоршы адамдарға қамқорлықтарына  алған балаларды Оларды заңсыз  ұстап отырған кезкелген адамнан,  соның ішінде баланың жақын  туыстарынан өздеріне қайтаруды  соттан талап етуге құқылы  екендіктерін айқындап беріп  отыр.