Жамбыл Жабаев:(1846-1945)

     Жамбыл  Жабаев:(1846-1945)  

Жамбыл -  өмірімен  де, шығармашылығымен де екі ғасырды тұрастырып жатқан ұлы жырау. 13 – 14 жасынан бастап сөзінің қөбін өлеңмен айтқан ақынның XIX ғасыр шегінде шығарған өлен-жырлары мен айтыстары да өте мол болған. Кезінде жазып алынбағындықтан, солардың бірталайы ұмытылған. Алайда бізге жетіп, қазақ поэзиясының қымбат қорына қосылған туындылары да айтарлықтай көлемді. Олардан дәуір шындығы, Жамбылдың ақындық мұраты мен зор таланты айқын танылады. Елдікті, ерлікті дәптеген, халықтын жоғын жоқтап, әлсіздерді күштілердің зорлығынаң жоғын жоқтап, әлсіздерді кұштілердің зорлығынан әділдікті,бостандықты жыр еткен көркем де қуатты поэзиясымен Жамбыл ХІХ ғасырдағы қазақ әдибиетінде көрнекті орын алады.

Жамбылдың өмірі. Жамбыл қазіргі Жамбыл облысында, Шу өзенінің бойындағы Жамбыл тауының етегінде 1846 жылы ақпан айында туған. әкесі Жапа кедей шаруа болған. Жамбыл жоқшылық тұрмыста өседі. Ес білген соң                                          әкесі оны ауыл молдасына оқуға ббереді. Ол кездегі оқудың үйрететіні -көбіне діни насихат, ұрып-соғу , дүрелеу болатын. Бірақ молданың мұндай ласынан пысық, зерек бала оқып білім алмаса да, жастайынан ән мен өлеңге құмар болады, ақындық өнері сүйеді, ауызекі естіген өлендерін жаттап алып журеді.   

 Жамбылдың  өлеңге, ақындыққа құмарту сезімі  ерте оянған. Өзінің айтуынша, 13 жасында  бстап ақын болуға бекем бел  байлайды. Дүмше молдадан оқығанша, «ақын болам» деп әкесінен  рұқсат сұрайды. 

 Жас  талаптың Жетісу өңірінің данқты  ақыны Сүйінбаймен кездесіп, ботасын алуы оның ақындық бағын ашқан  айтулы оқиға болады. Бірде 14-15 жастардағы Жамбыл жарапазан айтуды сылтауратып, Сүйінбай аулына келкді. Үйінің сыртында ат үстінде тұрып, жарапазанға жалғастыра өз жанынан өлең шығарып, ұзақ жырлайды.                           

 Ардақтын  үйдің иесі,                           

 Бата  бер менің жырама.                           

 Қуат  бітіп үніме,                           

 Қөңілін  тапсын елімнің.                           

 Жар  бол да, өзің жердем ет,                           

 Жібер  мені бір демеп,-

Деп отінеді  жасталап ақын. Айтқандарына сүінген  Сүйінбай Жамбылды үйге шақырып, ұзақ отырып,  өлеңін зор ықылыспен тыңдайдыбала ақыны болашғынан үлкен үміт күткен көреген жырау: « Осы шабысыңнан тайма! Өлкең-жырыңды дауылдата бер! Жолың болсың! Бақытың ашылсын, балам! Шындықты айт, әділдікті жырла! Көне, тозығы жеткен жолға түвпе, жаңа жол, даңғыл жолға түс! Өленің бүкіл халық сүйсініп, көңілімен иіліп тыңдайтын өленң болсын! Сенің көңіліңнің асылы патшаның қазынасынан да бай болсын!»- деп бата береді. Жамбыл да:                               

 Менің  пірім- Сүйінбай,                           

 Сөз  сөйлемен сиынбай.                            

 Сырлы  сұлу сөздері                           

 Маған  тартқан сыйындай.                           

 Сүйінбай  деп жырласам,                           

 Сөз  келеді бұрқырап,                           

 Қара  дауыл құйындай,-

Деп, Сүйінбайдың  өсиетін өмір бойы сақтап, ұстазының  есімін ардақтаумен өтеді.

Жамбыл  ақындық айлысқа 17–18 жасында араласып, «Көрұғлы», «Өтеген » сияқты дастандарын  да сол тұстарда жырлай бастаған.

Ақын  «Менің өмірім» шығармасында:                           

 Топ  десе, он жетімде тартынбадым,                           

 Семсердей  майдандағы жарқылдадым.                           

           Ақынды ауылға ермек басып озып,                           

           Жұлдызай көзге түсіп, жалқындарым,-

Дейді.

Жамбыл  жиырма жасында сол кездің атақты ақыны – Жаныспен айтысыпоны жеңеді. әлгі «Менім пірім - Сүйінбай» деген  өлеңін Жамбыл осы Жаныспен айтысқанда айтады. Жамбылың «Жылқышы»,     «Пұшықтың ұрыға айтқаны»сияқты білгілк өлеңдері сол шамада шығарылады. Атақты     «Айкүміспен айтысы» да осы тұста болады.

Одан  кейін «Сәт сайланарда», «Жалғызбын деп жүрмесін», Алматыда Абайдың  баласы Әбдірахманның қайтыс болуына  байланысты көңіл айтуы, “Өсиет”, “Әділдіқ керек халыққа”, “Кәрібайдың төбеті”тәрізді белгіле өлен, толғаулары тауады. 

Жамбыл 35 жасында, яғни 1881 жылдың күзінде Іле  бойында өткен бір үлкен жәрмеңкеде сол кезде орта жастардағы атақты ақын Құлмамбетпен айтысып , жкңіске  жетеді .Сөйтіп, Жамбыл щсыдан былай  Жетісу өңірінің нөмірі бірінші ақынына айналады. Бірақ айтыстан кейін де екі ақын бірін-бірі құрметтеп, ардақтап өткен. Атақты Бақтыбай ақынмен кездескен де:

     Қаздай  қалқып, ерінбей,

Өлең  тердім жасымнан.

Майкөп  ақын, Құлмамбет

Орын  берді қасынан,-

Деп, Жамбыл аға  ақынның есімін құрметтеп, ардақтай ауызға алады.