ҚР-ның конституциялық құқығының қайнар көздері

ҚР-ның конституциялық құқығының қайнар көздері 

Конституциялық –  құқықтық нормалар бекітіледі және заңдық күшке ие болады.

Конституциялық құқықтың сала ретіндегі  тура және тікелей  деректемесі болады.. Конституцияның құқықтық нормаларының сипаттамасы:

а) ҚР-ның Конституциясында бүкіл конституциялық заңның негізі болып табылатын құқықтық нормалар бекітілген. Яғни, конституцияның құқықтық нормалары конституциялық – құқықтық қатынастарды реттейтін барлық нормативтік құқықтық актілердің қалыптасуы мен даму базасы.

ә) ҚР Конституциялық құқық нормалары мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын қамтиды: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени.

б) ҚР Конституциясы конституциялық құқықтың басқа дерек көздерімен салыстырғанда оның жоғарғы заңдық күші бар және Қазақстанның бүкіл аумағында қолданылады. Қазақстан Республикасында қабылданған заңдар мен басқа да нормативтік құқтық актілер Конституциядан негіз алуы қажет және оған қайшы келмеуі қажет.

в) Негізгі заңның тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында Конституцияға толықтырулар енгізу мен өзгертудің ерекше тәртібі бар.

г) Конституцияда тікелей халықтың мемлекттік еркі жинақталған.

д) Конституцияның басқа дерек көздерінен ерекшелігінің тағы да бір себебі, ол тек мемлекттің ғана емес бүкіл қоғамның негізгі заңы. Басқа нормативтік құқықтық актілер қоғамдық өмірдің жеке жақтарын ғана қамтиды

е) Конституцияда: конституциялық, жай  заңдар, Президенттің нормативтік жарлықтары мен қаулылары, Қазақстан Республикасының  Үкіметінің қаулылары, сондай-ақ заңдық күшінің деңгейі, қабылдау, жариялау және күшін жою тәртібі бекітіледі.   

 Конституциялық құқық деректемелерінің  қатарына мемлекеттік мағынадағы  нормаларды бекітетін конституциялық  заңдар кіреді. Конституциялық заңдардың  өзіндік ерекшелігі - олар  Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізбейді, тек Конституцияның құқықтық нормаларын  нақтылайды.    

 Конституциялық құқықтың деректемелері  ҚР Парламентімен қабылданған  әдеттегі заңдар да болады.    

 ҚР Конституциялық құқығының  деректемелеріне ҚР Президентінің  нормативтік қаулылары да жатады: конституциялық заңдық күші бар қаулылар; әдеттегі заң күші бар қаулылар; заңға сәйкес нормативтік актілер. Егер Парламент өзінің заң шығару өкілеттілігін Президентке берген жағдайда онда заңдық күші бар заңдардың күші Парламент қабылдаған заңдардың заңдық күшімен тең. Республикада заң шығаратын орган жұмыс істемеген кезеңде ҚР президенті қабылдаған конституциялық және әдеттегі заңдық күші бар жарлықтар қабылдады. Олар әлі де күшінде және ҚР-сы  конституциялық құқықғының деректемесі болады. Оларға Президенттің Парламент туралы, референдум туралы, Конституциялық Кеңес туралы, соттардың дәрежесі туралы және басқа жарлықтары жатады.    

 Конституциялық құқық деректемелерінің  ішінде ерекше орынды 1990 жылы 25 қазанда Қазақ КСР мемлекеттік егемендігі туралы декларация алады. Онда егемендік принципі жарияланып, ол кейіннен ҚР Конституциялық Заңында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» және 1993, 1995 ж.ж.  Қазақстан Республикасының Конституцияларында бекітілген.   

 ҚР-сы таныған халықаралық-құқықтық актілердің нормалары да конституциялық құқықтың деректемесі болады. Олар адам құқы, қоғамдық құрылымдар және басқалар туралы конституциялық мәні бар құқықтық нормалардан тұруы мүмкін.   

 Саланың деректемесі конституциялық  – құқық нормаларды қамтитын жергілікті өкілетті органдардың, сондай-ақ жергілікті өзін басқару органдардың нормативтік құқықтық актілері де жатады (шешімдер, қаулылар, ережелер). Олардың заңдық сипаты кеңістікте шектеледі және олар жергілікті сипатта болады.            

 Ғылым конституциялық деп  аталғандықтан, оның қайнар көзі  Конституция болып табылады. Ол  Конституцияның негізінде өзінің  басты теорилық ережелерін қалыптастырады. Сонымен бірге жинақталып келіп  конституциялық заңдылықты құрайтын: конституциялық заңдар, жәй заңдар, Президенттің нормативтік жарлықтары, үкіметтің қаулылары, жергілікті өкілетті органдардың шешімдері де конституциялық құқық ғылымының қайнар көздері болып табылады.           

 Конституциялық құқық ғылымының  басқа бір бастауы – конституциялық-құқықтық нормаларды іс жүзінде жүзеге асыру. Нақ іс жүзінде зерттеу ғана конституциялық-құқықтық нормалардың сыртқы табиғатын ғана емес, сондай-ақ ішкі мәнін, қолданылу ақиқаттығын түсінуге де мүмкіндік береді.    

 Конституциялық – құқық ғылымының келесі қайнар көзі бұл салаға тікелей және жанама қатысты, конституциялық құрлыстың философиялық, әлеуметтік және т.б мәселелеріне арналған шет ел ғылымдары отандық ғалымдардың еңбектері болады. Конституциялық – құқық ғылымы КСРО кезінде жеке құқық саласы емес, «кеңестік мемлекеттік құқық» ғылымының құрамына кірген. Бұрынғы КСРО орнына тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасуы мемлекттік-құқық ғылымының дамуында жеке құқық жүйесін  құрды. Қазақстанда конституциялық құқық ғылымының атауы бекітілді. Қазақстанда бұл ғылымның теориялық деректемесі жеке конституциялық даму мәселелерін зерттеуші республика ғалымдарының еңбектері.