Мотор майларының сипаттамасы

1. МОТОР МАЙЛАРЫ

1. Мотор майларының сипаттамасы

        Майлардың негізгі міндеті – бұл, әрине, майлау. Май жанасатын бөлшектердің үстінде жұқа қабықшаны құрады, отынның және металл жоңқасы бөліктерінің жану өнімдерін сіңіреді және ұстап қалады. Сондай – ақ, май тазалау, қозғалтқышты суыту және оны коррозиядан қорғау міндеттерін атқарады. Қандай майды сатып алу керек, қозғалтқышты жуу қажет пе? Мотор майын таңдау сұрағын өмірде бір рет болсын әрбір әуесқой автокөлікші қойды. Ең бастысын есте сақтаңыздар: майды тек Сіздің өңіріңізде сол және басқа да өкілдермен жұмыс істейтін брендтің ресми өкілдерінен немесе арнайы дүкендерден, СТО сатып алу қажет. Осы жағдайда сіз өз автокөлігіңізді нарық толтырып қойған жасандылардан сақтап қалатын кепіл бар.  
         ҚР Үкіметінің 12.06.2010 ж. № 563 Қаулысымен «Автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың қауіпсіздігіне талаптар» техникалық регламенті бекітілді. Осы техникалық регламент автокөлік транспорт құралдарына арналған майларға және арнайы сұйықтықтарға таралады.Техникалық регламент теңіз, теміржол және әуе тасымалдау құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың қауіпсіздігіне арналған талаптарды белгілемейді. Тасымалдау құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың өмірлік кезеңінің процесінде аулақ болатын негізгі қауіпті факторлар (қауіптер): майлардың және арнайы сұйықтықтардың құрамына механикалық қоспалдардың және абразиялық материалдардың бөлшектерінің түсуі; қоршаған ортаның және қондырғының сыртқы бетінің көтерілген  немесе  төмендетілген температурасы; ұқыпсыз ұстау, тасымалдау кезінде қате орнату, автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың қораптарына шамадан тыс салмақ; көзге, асқазан жолына, шырышты қабыққа және адамның терісіне түсу; автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың пайдалану мінездемелерін нашарлататын кірікпелердің болуы болып келеді. Техникалық регламентті қолдану мақсаттары үшін сәйкестендірудің қағидалары және әдістері: автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың затбелгісіндегі ақпарат; стандарттау бойынша нормативтік құжаттармен сәйкес автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың әрбір түріне сыртқы сипат (түсі, консистенциясы); автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың құрамындағы кірікпелердің баршылығы және мөлшері туралы ақпарат болып келеді. Техникалық регламентте келесі талаптар мазмұндалған: Қазақстан Республикасының аумағында автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардыы және арнайы сұйықтықтарды ұстау шарттары; автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың қауіпсіздігіне талаптар; автокөлік транспорт құралдарына арналған майларды және арнайы сұйықтықтарды орау, таңбалау, тасымалдау, қабылдау, сақтау және жою барысындағы қауіпсіздікке талаптар; автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың сәйкестендіруін растау.

          Техникалық реттеу және метрология Комитетінің Қарағанды облысы бойынша Департаментімен мотор майларын және арнайы сұйықтықтарды өткізу кезеңінде «Техникалық реттеу туралы», «Өлшем бірліктерін қамтамасыз ету туралы» ҚРЗ және техникалық регламенттердің талаптарына сәйкестігіне Қарағанды қ. жоспарланған тексерістер жүргізілді. Тексеріс барысында Қарағанды қ. автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың көтерме жеткізушілерінің бірі «Газпромнефть – СМ» АҚБ болып келетіні анықталды, өнім Алматы қ. сертификатталады. Өнімдерге белгіленген техникалық регламентпен өнімнің сәйкестігін растайтын сәйкестендіру сертификаттпры ұсынылған. Бірақ өткізілетін өнімдердің біразының таңбалануында манипуляциялық белгілерге және сәйкесінше өнім өндірілген нормативтік құжаттың атауына қатысты тұтынушылар үшін ақпарат ұсынылмаған, бұл ҚР ҮҚ 21.03.2008 ж. № 277 «Қораптауға, таңбалауға, затбелгілеуге және оларды дұрыс жүргізуге талаптар» ТР және ҚР ҮҚ 12.06.2010 ж. № 563 «Автокөлік транспорт құралдарына арналған майлардың және арнайы сұйықтықтардың қауіпсіздігіне талаптар» ТР бұзушылық болып келеді.

       Майлау материалдары(автомобильдер үшін). Пайдаланылуына қарай автомобильдерге арналған майлау материалдары былайша бөлінеді: двигатель (мотор) майы, берілістер қорабын және басқару жүйесін майлайтын тарнсмиссионды май, сондай-ақ консистентті (пластикалық) майлар-қоюландырғыштар қосылған минералды майлардың қоспасы. Мұның өзі машиналардың конструкциялық ерекшеліктеріне байланысты минералды майларды қолдануға болмайтын жағдайда пайдаланылады". Май-дың сапасын білдіретін негізгі көрсеткіш-тұтқырлық, оның өзі майланатын жерге майлық ағып келуінен, майлы қабаттың қалыптасуынан, от алдырар кездегі двигатель тетіктерінің жеңіл айналуынан, қоспалы жерлерге майдың жақсы барып тұруынан, жеңіл қотарылуынан байқалады. Майдың тұтқырлығы температураға байланысты, температура төмендеген сайын, ол қоюлана береді. Температураға қарай тұтқырлықтың өзгеруі неғұрлым аз болса, май соғұрлым жақсы, әрі от алдыру сапасы жоғары болып есептеледі. Майлардың қасиеттерін арттыра түсу үшін оларға әртүрлі тұнбалар қосады. Пайдалану мерзіміне қарай автомобиль двигательдеріне арналған майлар жаздық, қыстық және барлық маусымдық (жазғы майдың тұтқырлығы қыстағыдан жоғары болады) түрлерге бөлінеді, ал мақсатына қарай-карбюраторлы двигательдерге (бұрынғы аты-автол) және дизельдерге арналады. Майды маркалау бұрын былайша қалыптастыр -карбюраторлы двигательдерге арналған автомобиль майын, Д-дизельді, К немесе С-тазалаудың қышқылды немесе селективті әдісін, 3-қоюланғалы, П-әртүрлі тұнбаларды, ал цифрлар немесе күні-сантистокспен (сСт) есептегенде 100оС темпе-ратурадағы майдың орташа тұтқырлығын көрсетеді.

             Жаңа жүйе енгізілгенге дейін шығарылған майлар жаңа белгілерге ие болды, алайда практикада бұрынғы маркалау әдісі сақталып қалды. 70 жылдардың басында шығарылған майлар (мәселен, «Жигули» автомо-бильдері үшін) тек жаңа жүйеге сәйкес классификацияланады.1974 жылдың қаңтар айында енгізілген 17479-72 МЕСТ-қа сәйкес моторға арналған майлар тұтқырлық класына, пайдалану қасиетте және қолдану маусымына қарай белгіленетін болды. Мысалы, майды 15W40 деп белгілеу былайша түсіндіріледі: М-моторға арналған; 6 цифры майдың тұтқырлық класын (18СС суықтықта оның тұтқырлық мөлшері 2600-10400 сСт) білдіреді; 3-майға қоюлатқыш тұнбалар қосылғандығын, сондай-ақ оның қыста қалай қолданылса, барлық маусымда да солай қолдануға болатындығын көрсетеді; бөлшек сызықтан кейінгі 10 цифры -100оС жыпылықта майлық тұгқырлығы 10 Ст екендігін білдіреді; 1 деген индексі бар Г әрлі-майлық Г тобына жататындығын және жоғары қуатты карбюраторлы двигательдерге арналғандығын көрсетеді. М-8ГИ, М-10ГИ, М-12ГИ майларының 100оС температурадағы тұтқырлығы тиісінше 8, 10 және 12 сСт, оның өзі жоғары қуатты карбюраторлы двигательдерге арналған жаңа құрамында шетелдік тұнбасы бар май екенін көрсетеді. Көп күш түсетін қатты үйкеліс тудыратын жағдайда трансмиссиялық майлар қолданылады, сондықтан ол жақсы маялағыш және үрдіс қозғалыстарға төтеп беретіндей қасиеттерге ие болуы керек, бұны арнайы тұн-балар енгізу арқылы алуға болады. Двигательдерді, беріліс қорабын, басқару жүйесін және басқа да тораптарды майлау үшін сол автомобильге арнал нұсқауда көрсетілген майларды пайдаланған жөн

Мотор майы дегеніміз - піспекті және іштен тұтанатын роторлық қозғалтқыштарды майлайтын май. Қолданылу мақсатына қарай олар дизельмен, бензинмен тұтанатын қозғалтқыштарға арналған май, әмбебап мотор майы деп бөлінеді, олар екі типтегі қозғалтқышты да майлауға

арналған. Қазіргі заманғы  барлық мотор майлары базалық  майдан және олардың қасиетін жақсартатын  қоспалардан тұрады.Жұмыс істеу температурасының шегіне қарай мотор майлары жаздық, қыстық және барлық маусымдық деп бөлінеді. Базалық май ретінде тұтқырлығы әртүрлі тазартылған компоненттер, қалдық компоненттер, қалдық және тазартылған компоненттердің қоспалары, сондай-ақ синтетикалық өнімдер (поли-альфа-олефиндер, алкилбензондар, эфирлер) қолданылады. Барлық маусымдық майдың көпшілігі тұтқырлығы аз негізді макрополимер қоспалармен қоюландыру жолымен алынады.Базалық май құрамы бойынша мотор майы синтетикалық, минералды (автол) және жартылай синтетикалық (минералды және синтетикалық компоненттер қоспасы) болып бөлінеді.  

          Автомобиль потенциалының техно  – экономикалық орындалуы, кепілге  берілген қозғалтқыштың және  трансмиссияның майланатын материалдың  қолдануы тек осы ұрпақтан – ұрпаққа беріліп келеді жене эксплуатациялық қасиеттері мен олардың конструкциялық ерекшеліктері жұмыс шарттарына толық сәйкес келеді. Тапсырулар және таңбалаудың бірнеше жүйе ( API, ACEA, CCMC, ILSAC,SAE,МЕСТ) заманауи нарық шарттарында, үйлесімді майланатын ассартименттегі материал таңдауы молдығымен не барымен шиеленіседі. Сонымен қатар құрам суреттеу нәтижесінде және майлайтын материалдардың қолдануы кезінде әр түрлі терминологиялық қиыншылықтар тууы мүмкін.

       Майланатын  материалдар: ол жабысқақ қою сұйықтық немесе паста, қатты қажалулар мен сүйкелуші беттердің тозығына арналған ( англ lubricant, нем. Schmierstoffe) Көп жағдайда ол май өңдеумен алынған мұнайдың ( минералды майдың), синтез жолымен ( синтетикалық майдың) немесе қою әсем майлаудың жолымен болады. 

       Өнеркәсіпте  майдың және көлікте әртүрлі  функциялардың орындалуы үшін  мына негіздерге бөлініп, қолданылады. 

• Сүйкелуші бөліктердің майлауына арналған майланатын май.
• Гидравликалық сұйықтар қысым тапсыруына және қуаттылыққа арналған.
• Жылу айырбастаушыларға арналған майдың, жылу энергияын жұқтырушылары.
• Технологиялық майлар.
• Энергетикалық май – электр айырушы және мақсаттар үшін.
• Қорғайтын ( консерваттық) майлар.
• Ақ май дәрілік, тамақтар, порфюмериялық өндірістер үшін.
• Майдың басқа да тағайындалуы.

       Әдеттегі  майдың біреуі ғана емес, ал  бірнеше функциялары бір уақытта  орындалады. Мысалы маторлы майды  тек жағып қана қоймай, сонымен  қатар қозғалтқыш бөлшектерін  суытады және тазалайды. 

       Әрбір  жағдайда май тиісті комплекске ие болу керек және үйлесімді, нақтылы сәйкестіктер болу керек. Осы жағынан алғанда май техникасының қолдану аясы үлкен екі топқа бөлінеді:

• Транспорттық құралдарға арналған май.
• Өнеркәсіптік майлар.

  Транспорттық  құралдарға арналған майлардың бөлінуі:

• Автомобильдіктер ( автокөліктіктер).
• Авиациялықтар.
• Кемелік және теңіздер.
• Тепловоздық және басқалар

        Осындай классификация тапсыруға  ыңғайлы, ол тұтынушылардың ортасын  анықтайды, ерекше майлардың ассартименті  болып келеді. Бірақ кейбір майлар бірнеше топқа қолданылады, көптеген қасиеттер бірдей әдістермен анықталады,және бірдей көрсеткіштер арқылы көрсетіледі.

        Майланатын материалдар және  басқа да замандас өнеркәсіпті  материалдар, негізі негіздік  материалдан түзеледі. Бұл жағдайда – негіздік майдың және қосымша белсенділердің  қоспасы жақсартылған функционалды қасиеттер келтірілген.

         Май қажет эксплуатациялық қасиеттермен үйлесімді болады, қолданылуы әрбір нақтылы оқығасына арналған. Осы майлардың үлкен ассортименттері ескеріледі. Өндірістегі майлардың әр түрлілігінің үлкен сан мөлшері мақсатқа лайықты емес. Осыдан құтылуға мұнай өңдейтін өнеркәсіпті шығарып, шек қойылған негіздік майлардың санын азайту, өзара бір - бірімен араласып және май араластырғыш зауыттарда тауарлық майлардың алынуының ( commercial oils, service oils ),эксплуатациялық қасиеттердің керексіздігі. Тауарлық майлардың өндірісі екі сатыдан құралады – негіздік майлардың өндірісі, компоненттердің араласуы. Негіздік минералды майлар мұнай өңдейтін зауыттармен шығарылады, көбінесе барлығы мұнай компаниясына жатады. Басқаруға арналған өндіріспен және оның толық жетілдіруіне ірі қаражаттық капитал және ғылыми потенциялы талап етіледі. Негіздік майлар аралық жабысқақтық пен, химиялық құраммен және өзіндік басқа қасиеттермен ажыратылады. Негіздік майлар – осы тауарлық май негізі, араласуға дайын,бірақ қоспа қосылмайды. Майланатын майларға минералды және синтетикалық майлар шикізат бола алады. Өндіріліп шығарылатын химиялық  минералды майлардың құрамы мұнайға тәуелді болады. Синтетикалық майлардың химиялық құрамы негізгі өнім шығымына ( манометрлердің ) және синтез әдісіне тәуелді болады. Мұнай компаниялары ірі мұнай өңдейтін зауыттарды иелене алады.

1.2. Мотор майларының  қызметтері

 Мотор майларының атқаратын қызметтері:

1. Үйкелісті азайту, тозуды  төмендету;

2. Жылуды бұру (бөлу);

3. Ластану өнімдерінен  тазалау;

4. Цилиндр-сақина, сақина  піспек герметикалығын

қамтамасыз ету.

Мотор майлары жұмысының  температуралық шарттары:

1. Жоғары температуралық  аумақ: жану камерасы.

Қызған газдардың температурасы - 1700-2200°С;

2. Орташа температуралық  аумаң: піспекті сақина,

піспекті саусақ. Температура - 280-350°С.

Төменгі температуралық аумаң: бұлғақты және түпкі иінтіректе, картер. Температура - 110-130°С.

Майлар қысқы, жазғы, барлық маусымдық болып бөлінеді.Майлар енгізілген қоспалардың мөлшерінен бір-бірінен ерекшеленетін 6 топқа (А,Б,В,Г,Д,Е) бөлінеді.

Мотор майларының таңбалануы:

М-8Б2

М - мотор майы

8-саны - 100°С жағдайындағы  сантистокстағы кинематикалық тұтқырлық.

" 1" индексі - карбюраторлы қозғалтқыштарға арналған май;

"2" индексі - дизельдік  қозғалтқыштарға арналған май.