4. Қазақстан Республикасының 2009 жылғы халық санағының нәтижесі жайлы

     2009 жылғы санақ нәтижесі бойынша Қазақстан Республикасының халық саны 16млн.004мың 800 адамды құрды, өткен (1999ж.)  санақпен салыстырғанда 1млн.022мың 900 адамға немесе 6.8% өсті.  
 

     ҚР  Статистика агенттігінде халық санағының  қорытындыларына арналған брифингте  Агенттік төрағасы Әлихан Смайылов 2009 жылғы ҚР Ұлттық халық санағының  нәтижелері статистикалық жинақ  болып жарыққа шыққандығын хабарлады

Жинақта соңғы 50 жылдағы Қазақстанның тұрақты  халық санының өзгеруі туралы деректер көрініс тауып отыр. Ал жинақтың қазақ және орыс тіліндегі  электрондық нұсқасы ҚР Статистика агенттігінің сайтында орналастырылған. «Жинақта 1999 және 2009 жылдар арасындағы кезеңдегі жекелеген ұлттар бойынша халық санының өзгерістері туралы мәліметтер жарияланды. Ана тілі туралы және халықтың жеке тілдерді меңгеру деңгейі жөніндегі мағлұматтар және халықтың дін ұстануы туралы деректер берілген», деп атап көрсетті ол. 
ҚР Статистика агенттігі жыл соңына дейін, 2009 жылғы ҚР Ұлттық халық санағының нәтижелеріне арналған жинақтардың барлығын басып шығуды жоспарлауды. Ол жинақтар көші-қон, білім беру, үй шаруашылығы, отбасы және неке, жұмыспен қамту, өмір сүруге қажетті кіріс көздері, жастар, қала және ауылдың портреті, тұрмыстық жағдай тақырыптары бойынша ұсынылмақ.

2009 жылғы  ҚР Ұлттық халық санағының  нәтижелеріне республикада қазақтардың  ең тығыз шоғырланған жері - Қызылорда  облысы екенін атап өтті. Қазақстанда саны бойынша неғұрлым көп болып табылатын қазақтар, орыстар, өзбектер, украиндар, ұйғырлар, татарлар және немістер, олардың үлесіне елдің 95, 6 пайыз халқы жатады. 
«Жекелеген ұлттардың өңірлер бойынша орналасуы әртекті. Санақ бойынша Қызылорда облысындағы халықтың 95 пайыздан астам үлесін қазақтар құраса, келесі облыстарда: Маңғыстау - 88,2 пайыз, Ақтөбе - 79,4 пайыз, Оңтүстік Қазақстан - 72,3 пайыз, Батыс Қазақстан мен Жамбыл - 71,4 пайызды құрады. 
Ұлттық халық санағының нәтижелеріне, Қазақстандағы өзбектердің 87,9 пайызы Оңтүстік Қазақстан облысында тұрады. Ал ұйғырлардың 96 пайызға жуығы Алматы қаласы мен Алматы облысында шоғырланған. Немістердің 70 пайыздан көбі Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Ақмола, Қостанай мен Қарағанды облыстарында тұратыны анықталған.

     Жинақта санақ өткен (1959, 1970, 1979, 1989, 1999 және 2009 жж.) жылдар ішінде тұрақты халық  санының өзгеруі туралы деректер жарияланып отыр. Тұрақты халық саны (санақ өткізу күніне – 2009 ж. 25 ақпанына) өңірлер бөлінісінде, қала және ауыл бойынша және жынысы мен этностар бөлінісінде жарияланған. Қорытындылар абсолюттік және салыстырмалы түрде келтірілген. 2009 жылғы тұрақты халық саны алдыңғы санақ деректерімен салыстырылып берілген. 
Аталған жинақта 1999 және 2009 жылдардағы жекелеген ұлттар  арасында халық санының  өзгерістері туралы деректер жарияланды. Азаматтық алған елдері бойынша халық саны келтірілген. Ана тілі туралы және халықтың жеке тілдерді меңгеру деңгейі туралы деректерде көрсетілген. Сондай-ақ, халықтың дін ұстануы туралы деректер жарияланыпты. 
Жекелеген этностар ана тілі ретінде өзге тілдерді атаған, негізінен олар: украиндар, немістер, беларусьтар, поляктар, кәрістер, татарлар. 
Осыған тұтастай ел бойынша (15 және одан үлкен жастағы) қазақ тілін меңгерген халықтың үлесі 74 пайызды құрады, қазақ тілін меңгергендер үлесінің көбеюі орыстар, өзбектер, украиндар, ұйғырлар, татарлар, немістер және беларусьтар арасында байқалды. Орыс тілін жоғарыда аталған этностардың 90 пайыздан астамы меңгерген. Ағылшын тілін меңгеруден қазақтар, орыстар, ұйғырлар және татарлар арасында бірқатар жоғары көрсеткіштерге жеткен.  
Ауыл халқы арасында ерлер мен әйелдер арақатынасы қала халқынан едәуір басым түсті, 1000 әйелге 991 ер адамнан келеді (қала халқында – 1000 әйелге 880 ер адам). 
Халықтың дін ұстануы туралы сұрақ алғашқы рет 2009ХС санақ парағына енгізілген болатын. Елдегі халықтың 70 пайыздан астамы ислам, ал, халықтың 26,2 пайызы христиан діндерін ұстанады. Қала халқымен салыстырғанда ауыл халқында ислам дінін ұстанатындардың үлесі жоғары, 80 пайызды құраған. Ал, христиан діні қала халқы арасында  көбірек таралған, ауыл халқының 34,2 пайызы осы дінді ұстайды. Өңірлер бөлінісінде ислам дінін ұстанатын халықтың үлесі Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Атырау, Маңғыстау, Алматы және Ақтөбе облыстарында жоғары, олардың үлес салмағы 80 пайыз бен 96 пайыз аралығында. Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстары халқының 50 пайыздан астамы және Қарағанды мен Павлодар облыстары халқының 40 пайыздан астамы христиан дінін ұстанғандар. Осы екі негізгі діни ұстаным түрлері бойынша ерлер мен әйелдердің үлесі тиісінше қала халқында, сол сияқты ауыл халқында шамамен бірдей. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

     «Халық  санағы – ұлттық маңызы бар іс-шара. Санақтың жетістікпен өтуі халықтың санақ мақсаттары мен міндеттерін, оның маңызын түсінуіне байланысты. Санақты өткізу еліміздің әр азаматының қатысуы мен ынтымақтастығын  талап етеді. Санақтың жетістілігі  халық бұл іс-шараның мемлекеттік  маңыздылығын және өз қатынасының мәнін, сонымен бірге санақ парағының  сұрақтарына шынайы жауап беруінің қажеттілігін қаншалықты дұрыс ұғынуына тәуелді». Ә. Касенова, Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің Демографиялық  және әлеуметтік статистика департаментінің  директоры, Астана қ. Қазақстанда 2009 жылдың бірінші тоқсанында өткен соңғы онжылдықтың ең ірі ауқымды іс-шараларының бірі – Ұлттық санақ. Бұл науқан «елімізде қанша адам тұрып жатыр», «олардың ішінде ерлер мен әйелдердің, балалар мен қарттардың үлесі қандай», «еліміздің аумағында қанша және қандай ұлт өкілдері тұрып жатыр», «қазақстандық отбасылардың табыс деңгейі» сияқты және өзге де көптеген сұрақтарға жауап беру үшін арнайы өткізіліп отыр. Бұл көрсеткіштердің барлығы Қазақстанның ішкі мемлекеттік құрылымының айқын статистикалық әлеуметтік-экономикалық бейнесін көрсетуі қажет. Санақ нәтижелері өз кезегінде, мемлекетке болашақта саяси бағытты нақты деректердің негізінде айқынырақ құруына мүмкіндік берді. 2009 жылғы Халықтың ұлттық санағының ұйымдастырушылары – Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі қоғам арасында кең көлемді ақпараттық-түсіндіру жұмысын жүргізуді. Бұл жұмыстың мақсаты 2009 жылы санақты өткізу бағдарламасының қағидалары мен әдістері туралы халықтың барлық топтарын ақпараттандыру болып табылады. Еліміздің көптеген азаматтары санақшылармен ешқашан кездеспеген де болуы мүмкін және сол себепті науқан барысында санақ рәсімі бойынша түрлі сұрақтар туындайтыны белгілі. 1999 жылы санақшыларды пәтерлер мен үйлерге кіргізбеген жәйттер де орын алған. Кейбір адамдар күдікпен қарап, сенімсіздік танытқан. Бұл жәйт, өткен санақтың нәтижелеріне өз әсерін тигізгені даусыз.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Пайдаланылған әдебиеттер

     www.kaz.stat.kz және kz.government.kz сайтыннан алынған мәліметтер пайдаланылды