Қоршаған ортаны қорғауда мемлекеттің экономикалық реттеу құралдары

Қазақстан Республикасының  Білім және ғылым министірлігі

 

Әл-Фараби атындағы Қазақ  Ұлттық Университеті

 

 

 

 

 

 

Дуйсенбиев Н.А.

 

 

 

 

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУДА МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ

 

 

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

 

 

050510 – «Мемлекеттік және жергілікті басқару» мамандығы бойынша

 

 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы  2011      

Қазақстан Республикасының  Білім және ғылым министрлігі

 

Әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

 

 

 

 

 

«    »                      2011 жыл

«Қорғауға жіберілді» ___________

Кафедра меңгерушісі, э.ғ.д., профессор  Мухтарова К.С.

 

 

 

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

 

 

Тақырыбы: «ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУДА МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ»

 

 

050510 – «Мемлекеттік және жергілікті  басқару» мамандығы бойынша

 

 

 

 

       Орындаған                                                                Дуйсенбиев Н.А.

 

       Ғылыми жетекші                           

       э.ғ.к., кафедра доценті                                             Мусина Қ.Р.

 

      

       Норма бақылаушы                                                  Асқаров Ғ.А.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы  2011

 

 

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 «Менеджмент және бизнес» кафедрасы

050510 – «Мемлекеттік және жергілікті басқару» мамандығы

 

                        «Бекітемін»

«Менеджмент және бизнес» кафедрасының меңгерушісі

         э.ғ.д., профессор

                                                          К.С.Мухтарова  ______________

                                                                                                                                       

                                                              «_____» ______________ 2011ж.

 

Диплом жұмысын орындау үшін

Тапсырма

 

Студент:  Дуйсенбиев Нурсултан Абзалович

Диплом жұмысының тақырыбы: «Қоршаған ортаны қорғауда мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдары»

ЖОО «25»  ақпан  2011 ж. № 4-410   бұйрығымен бекітілді.

Аяқталған жұмысты өткізу уақыты: 01.06.2011 жыл 

Жұмысқа байланысты алғашқы мәліметтер:

1. дипломдық жұмыс бойынша жоспар-тапсырма;
2. ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің мәліметтері;
3. Диплом алдындағы практика кезіндегі алынған мәліметтер;
4. Зерттеу объекті бойынша соңғы үш жылғы мәліметтері.

Диплом жұмысты дайындауда қарастырылатын сұрақтар тізімі немесе олардың қысқаша  мазмұны:

1   Қоршаған ортаны қорғауды мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері

2   Қазақстан Республикасында табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару

3   Қазақстан Республикасында  Қоршаған ортаны қорғауда мемлекеттік  реттеудің экономикалық құралдарын  жетілдіру

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер: 

- Упушев Е.М., С.Мұқаұлы Табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау. Оқулық. Алматы: Экономика, 2006.

- Экологиялық қызметтің нәтижелілігі туралы екінші шолу. 2008.

- Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. Алматы. 2007.

Графикалық материалдар тізімі (кесте, диаграмма, сүлбелердің нақты  көрсетілуімен)

Суреттер саны 4

Кестелер саны 7

 

Тапсырманы беру күні:  01.10.2010 жыл

 

Ғылыми жетекшісі,

э.ғ.к. кафедра доценті                                                                                   Мусина Қ.Р.

 

Тапсырманы орындауға  қабылдады

Студент                                                                                                            Дуйсенбиев Н.А.

 

 

 

       

 ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 «Менеджмент және бизнес» кафедрасы

050510 – «Мемлекеттік  және жергілікті басқару» мамандығы

 

4 курс, ГиМУ 07 К1 тобының  студенті 

«Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қазіргі жағдайы және даму болашағы» тақырыбындағы дипломдық жұмысын жазу мен рәсімдеудің

КҮНТІЗБЕЛІК ЖОСПАР КЕСТЕСІ

 

№	Жұмыс кезеңдері	Орындалу мерзімі		Орындалу туралы жетекшінің белгілеуі
		Жоспар	Факт
1	Диплом жұмысы бойынша  тапсырма беру	01.10. 2010ж.	02.10. 2010 ж.
2	Негізгі көздер бойынша әдебиеттерді жинақтау, зерттеу және өңдеу	03.10.10- 08.11.10ж	03.10.10-12.10.10ж
3	Дипломдық жұмыстың жоспарын жасау және ғылыми жетекшімен бекіту	17.11.10ж.	18.11.10ж
4	Дипломдық жұмыстың  бірінші  тарауын жазу және тексеруге беру	06.12.10- 21.12.10ж.	07.12.10- 21.12.10ж
5	Өндірістік (диплом алдындағы) тәжірибе өту орнынан жинақталған  практикалық материалдарды жүйелендіру, талдау және өңдеу	15.01.11- 26.02. 2011ж.	18.01.11 – 28.02.2011
6	Дипломдық жұмыстың екінші тарауын  жазу және тексеруге беру	28.03. 2011ж.	30.03.2011ж
7	Дипломдық жұмыстың үшінші тарауын  жазу және тексеруге беру	20.04.2011 ж.	22.04.2011ж
8.	Ұсыныстар мен қорытындыларды ғылыми жетекшімен келісу	22.04. 2011 ж.	25.04.2011ж
9	Дипломдық жұмысты ескертулерге сәйкес қайта қарастыру және ғылыми жетекші пікірімен кафедраға ұсыну	25.04. 2011ж.	28.04.2011ж
10	Дипломдық жұмысты кафедрада  алдын-ала қорғау (қорғауға бір ай қалғанда)	04.05. 2011ж.	04.05.2011ж
11	Кафедра меңгерушісінің қорғауға рұқсат берілгеннен кейін сыртқы оппонентке жұмысқа сын-пікір жазуға жіберу және жазбаша сын-пікір алу (қорғауға екі апта қалғанда)	21.05. 2011ж.	21.05.2011ж
12	Қорғауға шығарылатын  баяндама тезистері және кестелік-иллюстрациялық материалдарды әзірлеу	27.05. 2011ж.	28.05.2011ж

 

Тапсырманы беру күні:  01.10.2010 ж. _______________/Мусина Қ.Р./

                                                                         

Тапсырманы орындауға  студент алды _______________ /Дуйсенбиев Н.А./    

 

                                        

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ........................................................................................................................6

 

1. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ....................................................................................9

1.1 Қоршаған ортаны қорғауды  мемлекеттік реттеудің мәні мен  объективті қажеттілігі....................................................................................................................9

1.2 Қоршаған ортаны қорғаудағы қолданылатын экономикалық құралдар........12

1.3 Табиғи ресурстарды ұтымды  пайдалану...........................................................14

 

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТАБИҒАТТЫ  ҚОРҒАУДЫ ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУДЫ БАСҚАРУ..................................................................................22

2.1 Экологияны қорғаудағы Қазақстанның  стратегиялық бағыттары.................22

2.2 Табиғатты пайдалануды басқарудың  құқықтық-нормалық негіздері мен  мемлекеттік органдары.............................................................................................31

2.3 Қоршаған ортаны пайдалану  мен қорғаудағы төлемдерді аналитикалық  бағалау........................................................................................................................40

 

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА  ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУДА МЕМЛЕКЕТТІК  РЕТТЕУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫН  ЖЕТІЛДІРУ...............................................................................................................52

3.1 Қазақстан Республикасындағы табиғи ресурстарды пайдалану төлемдерін жетілдіру....................................................................................................................52

3.2 Табиғатты пайдаланудың  экономикалық механизмі.......................................58

 

ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................68

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР............................................................................73

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Диплом жұмысының өзектілігі. Ғылыми-техникалық прогрестің жедел даму барысында, қоғам мен табиғатың қарым-қатынас мәселесіндегі күрделі шиеленістерді дұрыс шеше білу, бүкіл жер шарының болашағын, әрбір азаматтың өмірін сақтауға мүмкіндік туады. Өйткені, өндірістің дамуы барысында табиғи қорлардың дағдарысқа ұшырауына, қоршаған табиғи ортаның ластануына себепші болып, жаңа дағдарыстардың туындауына ұйытқы болды.

Табиғат әлемі адамдардың тіршілік ету ортасы. Ал, адамдар  табиғатсыз өмір сүре алмайды. Соңғы жылдардағы мемлекеттік жоспарларды орындау, өндірісті өркендету негізгі міндет болып, табиғатты (ауаны, суды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін) қорғап, ядролық жарылыстар, табиғат байлықтарын орынсыз пайдалану, табиғатты ауруға ұшыратты. Жұтатын ауамыз, ішетін суымыз, жейтін тамағымыздың құрамында улы заттар көбейді. Өндірістен шығатын қалдықтар сүзгіден дұрыс өткізбестен ауаға таралып, осының нәтижесінде өкпе, жүрек, рак, психикалық аурулар саны көбейіп барады. Озон қабатының жұқаруы, улы тұзды жаңбырлардың жаууы, химиялық заттармен ластануы-адамның іс-әрекетінен жасалған қасірет болып табылады. Табиғаттың осындай күйге ұшырап, еліміздің көптеген жерлерінің апат аймағына айналуының бір себебі жаңа экология-экономикалық қөзқарастын төмендігі. 

Табиғатты қорғау-адамзат  қоғамының өмір сүруіне қалыпты  жағдай туғызу үшін, қазіргі және болашақ  ұрпақтардың материалдық және мәдени талаптарын қанағаттандыру үшін, табиғи ресурстарды тиімді пайдалануға, қорғауға және қалпына келтіруге, қоршаған ортаны ластанудан және бүлінуден қорғауға бағытталған мемлекеттік, халықаралық, қоғамдық шаралардың жоспарлы жүйесі болып табылады. Осыған дейін жарияланған үкіметтің құжаттарында аса тиімді экономикалық дамуды табиғи байлықтарды игерумен қолайлы ұштастырудың бағдарламалары жасалды. Экологиялық жағдайды шешу шаруашылық механизмдерін қайта құруға, халық шаруашылығын тиімді өркендетуге бағытталған.

Қоғамдық өндірісті  дамыту қарқыны, планетада халық  санының күрт  өсуі, қалпына келтірілетін және қалпына келтірілмейтін табиғи ресурстарды тұтыну ауқымы қоршаған ортаға әсер ететін, бір-біріне тығыз байланысты мынадай антропогендік факторлардың ықпалына тәуелді:

- қоршаған ортаға орасан көп мөлшерде өндірістің материалдық және энергетикалық қалдықтардың жиналуы (яғни ортаның ластануы);

- табиғи жүйенің қарқынды пайдаланылуы, одан зор көлемде табиғи ресурстардың алынуы;

- ландшафтардың жаппай техногендік өзгеріске ұшырауы (қалалардың өсуі, инфрақұрылымның жасалуы, ауыл шаруашылығы өндірісі, тау жынысиарының орын ауыстыруы);

- биосфера мен космоста өтетін активті техногендік процестер, олардың энергиямен қанығуы және кеңістік ауқымы табиғи процестерге ұқсас, ал табиғи жүйелер үшін мүлде бөгде болып саналатын материалдық және энергетикалық компоненттердің қарқыны жөнінен табиғатта ешбір тендесі жоқ болуы мүмкін;

- адамдардың планета бетін мақсатты өзгертуі және кейбір табиғи құбылыстар мен процестер.

Аталған факторлар экожүйе  организміне тікелей әсер етуі де, немесе қоршаған ортаның қасиетін өзгетртуі, ал мұның өзі келешекте реципиенттерге (қабылдаушыларға) ықпал етуі де мүмкін.

Қоршаған ортаға антропогендік ықпал ету әсіресе қалалар мен өнеркәсіп орталықтарында күшті сезіледі. Қалалардың әлеуметтік инфрақұрылымының, бүкіл ұлғаймалы өндіріс саласының жеткіліксіз дамуы-бұл ең алдымен экономикадағы жоспалауда шығын жұмсау принципінің, ведомстволық «ашқарақ» көзқарастың, қаладағы әкімшілік және басқада ұйымдардың халық мүддесіне жеткіліксіз көңіл бөлуінің, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық дамуға тосқауыл болатын басқа да механизмдердің әсерінен.

Қоғам өміріндегі экологиялық факторлардың рөлін жөнді бағаламау, қоршаған ортаны ұзақ мерзімге білікті болжаудың жеткіліксіздігі, сондай-ақ осы проблемалар жөнінде жариялылықтың жоқтығы қоғамдағы тіршілік жағдайының төмендеуіне әкеп соқты.

Диплом жұмысының мақсаты: Табиғатты пайдалануды басқарудың теориялық аспектілерін, құқықтық-нормалық негіздерін танып білу негізінде Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғауда қолданылатын мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдарын қарастырып, оларды жетілдіру, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану бағыттарын ұсыну.

Анықталған мақсатқа байланысты дипломдық  жұмыс шеңберінде қойылатын міндеттер: 

1) табиғат байлығын игерудің  оптималды мерзімін анықтау, қай  түрінен, қандай кезекпен, қанша  мерзімде игеру қажеттігін анықтау;

2) Қоршаған ортаны қорғаудағы төлемдерді аналитикалық бағалау;

3) табиғат байлығын пайдаланушы кәсіпорындардың шаруашылық есеп мүмкіндіктерін есептеу;

4) табиғат байлығын ұтымды пайдалану;

5) жеке кәсіпорындарды жобалау және экономикалық тұрғыдан жобаны дәлелдеу;

6) табиғат қорғау шараларының экономикалық тиімділігін бағалау.

Диплом жұмысының объектісі экономикалық қатынастар нәтижесінде шаруашылық субъектілердің әсері тиетін қоршаған табиғи орта болып табылады. 

Диплом жұмысының пәнін қоршаған табиғи  ортаны қорғау және пайдаланумен байланысты басқарушылық қатынастар құрайды.

Диплом жұмысының зерттеу  әдістері:

1.Теориялық зерттеу әдістері: ғылыми және арнайы әдебиеттердің анализі мен синтезі

2.Эмпирикалық зерттеу әдістері: сұрақ, бақылау, эксперттік бағалау, экономикалық зерттеу, өлшеу.

3.Экономикалық мүдде  тудырудың әдістері: жоспарлау, шаруашылық  есеп және экономикалық ынталандыру.