Бала қиялындамыту жолдары

                   Кіріспе

          Зерттеу өжетілігі

      Қазіргі заманда  жеке тұлғаны тәрбиелеу – психологиясы  ғылымында басты мәселердің бірі. Соның ішінде дарынды, білімді,  бірлікті жас ұрпақтәрбиелеу  басты назарда.

     ХХI ғасыр- психология ғасыры. Бүгінгі мектеп оқушылары өмірде кітаптағыдай деп түсініп қабылдайтын бұрынғы балаларға қарағанда олар көп нәрсені өмірдің өрінен үйренеді. Ал ұстаз еңбегінің күрделілігі әр оқушының жүргінен жол табуда, әр баланың бойындағы қиялын дамыту үшін жағдай жасауда көрінеді. Баланың білімі болса, оның ақыл ойы мен қиялы жемісті де бай болып келетініне баланың көзін жеткізу ата – ана мен тәрбиеші ұстаздардың міндеті. Қиял сыртқы дүние заттар мен құбылыстарының субьективтік образдарын қайтадан жаңартып, өңдеп бейнелеуде көрінетін тек адамға тән психикалық процесс болып табылады.

     Қазақстан Республикасы  Презденті Н.Ә.Назарбаевтың қазақстандықтарға  жолдауында «Ғасырдағы экономикалы  және әлеументтік ұмтылыстағы  негізгі жетекші күш – адамдар,  олардың ерік, жігері, табандылығы,  біліктілігі» делінген. Олай болса,  алға қойылған мақсаттарды орындау  үшін еліміздегі оқушы жастарымыздың  шығармашылық қиялын жан –  жақты дамытуға ден қою қажеттілігі  туындайды. Сондықтан осы жағдайларды  ескере кетіп, біз осы бағыттағы.  Мәселені, әр қарай терең ашуда  өз үлесімізді қоссақ дейміз. Біз «бала қиялын дамыту жолдары»  атты тақырыпты алуда мәні  де осында.

     Зерттеу мақсаты:

     Баланың қиялын дамытуда  әдістемелік – теориялық білімді  негізге ала отырып, оқыту процесінде  баланың қиялын психологиялық  әдіс – тәсілдер арқылы дамыту. Баланың жас жара ерекшеліктерін  ескеріп отыру, қиялы күшті  дамыған балалармен дербес орындатып  отырғызу, оқыту процесінде  кездескен  қиыншыллықтарды жеңе алуға баулу.

     Зерттеу міндеті:

    Баланың репродуктивтік  қайта жасау қиялын дамыту.

Эксперимент жүргізу барысында  мұғалімнің айтқан әңгімесі әсерлі нақтылы  факторлерге бай болуы қажет, бұған қоса суреттер, диопозивтер, көрнекі  құралдар т.б. әдіс – тәсілдер пайдалану  керек.

     Зерттеу обьектісі:

  5 «ә» сыныбының оқыту процесі  барысында оқушылардың қиялын  дамыту жолдары.

     Зерттеу болжамы:                                                                                                                                                                                   Егер  осы  мақсаттарды  негізге   ала  отырып  баланың  психологиялық,  жеке  ерекшіліктері  мен зандылықтарын  үйлестіре отырып түрлі тиімді. Әдіс – тәсілдерді қолднасақ;  мысалы, ертегі, көркем әдебиет кітаптарын оқыса, музейлер мен галерияларға барса, кино көрсе, ұйымдасып музыка тындаса сонда баланың қиялы дамиды.

    Зерттеу базасы:

  Ө.Жолдасбеков атындағы №:50 қазақ орта мектебінің 5 «ә» сыныбының оқу сыныбының оқу тәрбие процесі.

   Зерттеу әдістері:

  Педагогикалық – Психологиялық,  әдістемелік әдебиеттерге талдау  жасау осы мәселе бойынша зерттеулерді  қарыту, эксперимент жүргізу (сауалнама,  бақылау жүргізу).

     Зерттеу құрылымы:

  Курыстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қортындыдан, қосымшыден  және әдебиеттер тізімінен тұрарды.

                                        I тарау. Бала қиялының теориялық негіздері.

1. Қиял процесінің ерекшіліктері мен түрлері.

    Біз бүрын қабылдаған  заттар мен құбылыстардың образына  сүйене отырып, ми уақытта   көрмеген нәрселерді де санамызда  бейнелей аламыз.Мәселен өткен  заманда болған оқиғаларды   суреттейтін материалды оқып  отқанда не өзіміз көрмеген  алыстағы елдер туралы әңгіме    тыңдағанда, не кітап оқығанда  сурет бізде түрлі жаңа елестеулер  пайда болады. Бұл қиял процесінің  жемісі болып саналады. «Жанның  өзінде бұрыннан бар суреттеулерде  жаңа суреттеулер жасай алуы  деп аталады».(М.Жұмабаев)

    Адамның өмір тәжірибесі, білімі неғұрлым мол болса,  қиял елестері де соғұрлым  айқын және толық болатындығы,  ал бұл айтылғандар жеткіліксіз  болса қиялдың өте солғын болатындығы  байқалады.мәселен, біз төртінші  сынып оқушылыарына қазан төңгерісіне  дейінгі қазақ аулының өмірі  туралы әңгіме айтқанымызда кейбір  оқушылар сол кездегі қазақ  ауылына тән өзіндік өмір көріністерін, байлардың сән – салтанатты, кедейлердің  ауыр тұрмысы, сол кездей адамдардың  тұрмыс салт ерекшеліктерін онша  ажырата алмайтындықтарын көрсетті.Балалардың  осы секілді елестерінің солғындығы  оларда қазан төңгерісіне дейінгі  қазақ ауылындағы өмірді бейнелейтін  нақты материалдардың жетімсіздігінен  туған болып шықты. Кейін осы  тақырыпқа қайта оралып, көрнекілік  жағына мән бергенде (оқушылар  осы жөнінде әңгіме айту, түрлі  суреттер көрсету, мұражайларға,театрға  апару) оқушылардың қазан төңкерісінен  бұрынғы қазақ аулы өмірі жөніндегі  түсінікткері нақтылана бастады.

   Қиял дегеніміз – сыртқы  дүние заттары мен құбылыстарының  субьективтік образдарын қайтадан  жаңартып, өңдеп, бейнелеуде көрінетін,  тек адамға ғана тән психикалық  процесс: «...барлық жан қуаттарын  тек қиял ғана өзіндік сақталатын  сөздік заттарды модельдендіре  алады».(Әл - Фараби). Адамда қиял  пайда болған кезде ми қабығында  бұрын жасалған уақытша байланыстар  түрлі комбинацияларға түседі  де, жаңа нәселердің бейнесі тауып  отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өңдеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады.