Автомобильдің тарту есебі

     Кіріспе

Автомобильдер атқаратын  жұмыс түрлеріне қарай  жүк машинасы, автобустар, жеңіл  машиналар, спорттық автомобильдер. Осыған байланысты олардың әр қайсысы жеке-жеке түрге бөлінеді. Себебі, жүк машинасының  сондай бір түрін жеңіл машинаның  сондай бір түрімен салыстыруға мүлде болмайды. Олай болса, төменде сондай түрлендірудің мағынасы келтірілген.

Жеңіл машиналарды қозғалтқышының жұмыс көлеміне байланысты бірнеше  түрге бөлінеді де соған байланысты оның индексін белгілеу маркасына кіргізеді.

Сонымен жеңіл машиналарды түрлендіріп, олардың маркасын белгілегенде оның индексі көрсетіледі. Мысалы, маркасы ВАЗ-2106 болса, алдында әріптермен шығаратын зауыттың белгісі қойылады, сол белгіден кейін класы индекспен белгіленеді. Яғни, класы 21- кіші класс, ал әрі қарай үлгісінің рет нөмірі келтіріледі. Осылайша жеңіл машиналардан маркалары арқылы біраз мағлұмат алуға болады.

Жұһүк машиналары толық салмағына  қарай жеті түрлі класқа бөлінеді және олардың индексін  1-ден 7-ге дейін санмен белгілейді. Осыған қосымша жүк машиналары жүк салатын қорабының әр түрлі жүк түріне қарай, өздігінен түсіре алатындығына қарай тағы да бірнеше түрге бөлінеді. Оны да индекстен кейін кейін санмен белгілейді. Сандағы жүк машиналарының түрлері болады.

Жүк машиналарының да белгілеу маркасынан ол туралы біраз мағлұмат білуге болады. Мұнда да алдымен шығаратын зауыттың белгісі әріптермен көрсетілген, ал санның индексі қойылады.

Автобустар жалпы ұзындығына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Оларға да осы ұзындығына байланысты индекс тағайындайды.

Осыларға қосымша автомобильдер  басқа да бір ерекше қасиеттеріне қарай түрленуі мүмкін. Бірақ оңай түрлендіру автомобиль көрсеткіштеріне  онша әсер ете қоймайды. Ондай автомобильдерді  көбінесе жылжымалы арнаулы құрам  деп атайды. Мысалы, өрт сөндіретін, көше тазалайтын автокрандар т.с.с. Мұндай арнаулы жылжымалы құрамдар жүк тасымалдау жұмысымен емес, арнаулы жұмыстардың бір түрін ғана атқаруға арналады.

 

 

1. Автомобильдің  тарту есебі
2. Автомобильдің салмақтық параметрлерін анықтау

Автомобильдің толық салмағы Gɑ келесі формула арқылы анықталады.

Жеңіл машиналар  үшін:

Ga=Go+750*n+Gδ, [н]

Мұнда n-жолаушылардың  саны,айдаушының Gδ-багаж салмағы 1250...500 н/:

Go-жасақталңған  автомобильдің өз салмағы,н.

Ga=1210+750*5+400=1210+3750+400=5360[H]:

Автомобильдердің  түрлері сан алуан. Олардың  параметрлеріне өзгерістер жиі енгізіліп тұрады. Осыған байланысты тапсырмада  берілген автомобильдің жасақталған өз салмағы белгісіз болса, онда оның мәнін жуық шамада арнайы формулалар арқылы анықтауға болады.

Жеңіл машинаның  жасақталған өз салмағын жуық шамада анықтауға арналған формула.

Жасақтау массасының коэффициентін Д.П.Великановтың жасаған  кестесі арқылы  анықтауға болады.

Жеңіл машинаның  массасын пайдалану көрсеткішісін  анықтауға арналған Д.П.Великанов  кестесі:

Gжүк	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
	1,25	1,0	0,77	0,72	0,66	0,63	0,34	0,45		0,45		0,37

 

Толық жүгі бар автомобиль  салмағының остер арасындағы бөлінуін жуық шамада келесі өрнектер арқылы анықтауға  болады.

Жеңіл машиналар үшін

Ауырлық салмағының биіктігі

Жеңіл машиналар үшін

Шендеуіштерді анықтамалық  кітаптар бойынша таңдап қабылдайды. Ол үшін керекті  мәліметтер: автомобильдің  түрі, ең жоғары қозғалу жылдамдығы және салмақтың остер арасында бөлінуі.

Есептеу барысында  тербелістегі доңғалақтың динамикалық радиусы  статикалық радиуспен шамалас деп қабылдауға болады. Ал, статикалық радиустың мәні анықтамадан немесе келесі формула арқылы анықталады.

 

1.3. Мотордың ең жоғарғы  және стендтік қуатын анықтау

Курстық жобаның  тапсырмасында жеңіл машиналары үшін екі параметрлердің N_{e max} , ʋ_{a max}  кейде біреуі ғана беріледі. Оның себебі жеңіл машина ең жоғары жылдамдықпен ʋ_{a max}   жүргенде оның мотрының қуаты N_{e max} барынша жұмсалады деп есептелінеді. Осыған байланысты жеңіл машина үшін, екі параметрдің (N_{e max} , ʋ_{a max}  ) біреуі белгілі болса, онда екіншісін сол арқылы анықтауға болады.

Егер тапсырма бойынша жүрістегі ең жоғарғы  жылдамдық  ʋ_{a max}   берілген болса, онда мотордың автомобильді қозғалтуға керекті қуаты келесі теңдеумен анықталады.

 

Жол бетінің  жасайтын кедергісі

Жалпы түрде ϕ=ƒ_ϑ ±ί, мұнда ƒ_ϑ – тербелісіне кедергі коэффициент ί – жолдың өрлігін немесе еңістігін көрсететін параметр. Курстық жобада автомобиль горизонталь жолмен жүрген жағдайын қарастырған жеткілікті (ί=0). Олай болса ψv=ƒv

Трансмиссияның  пайдалы әсер коэффициенті η_mp – автомобильдің және бсаты берілістің түріне байланысты анықталады.

• Жеңіл машиналар үшін 0,88...0,92

Автомобильдің маңдайының ауданы F

• Жеңіл машиналар үшін.

F=0,78 · B·H   , м²

F=0,78·1,680·1,640=2,15м²

Мұнда. B, H –  автомобильдің ені және биіктігінің ең жоғарғы мәндері; м.

Ағындық коэффициентінің (Кɑ) мәндері кесте 1.4 көрсетілген.

Сонымен ең жоғарғы  жылдамдықпен жүргендегі жол бетінің  кедергі коэффициенті анықталады.

• Жеңіл машиналар үшін

ψ_ν=ƒ_ν=ƒ₀·(1+)

Мұнда. Ƒ₀ – жүріс жылдамдығы 16,6...22,2 м/с (60...80 км/сағ) төмен жағдайдағы жол бетінің тербеліске кедергілік коэффициенті. Оның мәндері жолдың түрлеріне байланысты кесте 1.5 келтңһірілген:

Автомобильдер	Кɑ , Н·с2/м4
Жеңіл машиналар Ашық шанақты Жабық шанақты Жүк машиналары Автобустар Жарыс машиналары	0,20...0,35 0,40...0,50 0,60...0,70 0,25...0,40 0,13...0,15

 

 

Λ – мотор  білігінің айналу жылдамдығындағы  шектілікті көрсететін коэффициент. Оның мәні 1.6 кестесінде көрсетілген.

Формула түрінде  коэффициент λ – табылады

λ=

Мұнда.

ω_ν – автомобильдің ең жоғарғы қозғалыс жылдамдығына сәйкес келетін мотор білігінің бұрыштық жылдамдығы , с^-

ω_N – мотордың ең жоғарғы қуатына сәйкес келетін мотор білігінің бұрыштық жылдамдығы , с ^{– 1};

Егер моторда  щектегіш қондырғы жұмыс істесе, онда мотор білігінің бұрыштық жылдамдығы айтылған ω_N мәніне деін өспейді. Ал егер шектегіш қондырғы жұмыс істемесе н/е жоқ болса, онда мотор білігінің бұрыштық айналу  жылдамдығы айтылған ω_N мәнінен асып та кетуі мүмкін. Осындай жағдай әсіресе байқалады, егер мотор білігінде айналуға қарсылық кедергі күші аз болса. Жеңіл машиналардың моторларында шектегіш қондырғы орнатылмаған.

              Мотор білігінің  айналасындағы   шектілікті  көрсететін коэффициент.

Мотор  түрі	Қолдану саласы	λ
1.Бензин  білігінің  айналу жылдамдығы шектелмеген	Жеңіл машиналар	1,1...1,3
2.Бензин білігінің  айнлу жылдамдығы шектелген	Жүк машиналар	0,8...0,9
3.Дизельді	Қалалық автобустар	1,0

 

     Мотордың  сыртқы  жылдамдық  сипаттамасын  салуға   арналған    

                                              коэффициенттер. 

Мотордың   түрі	Коэффициенттер
	a	b	c
1.Бензинді	1	1	1
2.Дизельді  екі   ырғақты	0,87	1,13	1
3.Дизельді  төрт  ырғақты	0,53	1,56	1,09

 

Егер   курстық  жобаның  тапсырмасы  бойынша  екі  параметрдің   N_{e max} , υ _{a max}  , екеуіде   болса,  немесе  жоғарыда     келтірілген    амалдармен  табылғаннан   кейін   мотордың   сыртқы   жылдамдық   сипаттамасын   салуға   болады.Оны салу  үшін  біріншіден  ,  Лидерман – Карсиковтың   жасанды  теңдеуі  керек.

     N_e = N_{e max} *[ a (ω/ω N)+ b(ω/ω N)² – c(ω/ω N)³] ; кВт;

     N_e=72.2[1*(656/656) +1*(656/656)² – 1*(656/656)³]=72.2 кВт;

Мұндағы     N_e ω   жанармайды толық жаққан кездегі мотордың уақытының және  білігінің бұрыштық  жылдамдығының ағындық мәндері.Екіншіден мотордың  иінді  білігіндегі бұрау моментін  анықтайтын формула керек.

      М_{Б =} 1000* N_e/ω , H*м;

Теңдеудің шешуі  көрнекті  ,талдауы  оңай және  нәтижелері бойынша  графиктер салуды жеңілдету үшін келесі  түрдегі кестені  қолданған жөн.

Кесте.1.9. 

           Мотордың  сыртқы  жылдамдық   сипаттама  кестесі.

ω  ,с-1	109	200	291,2	382,3	473	564,5	656
Ne , кВт:	17,2	26,36	35,52	44,68	53,84	63	72,2
МБ , H*м;	157	131	122	116	113	111	110

 

            Бұрыштық  жылдамдықтың   өзгеру   шекаралары.

ω _min  ≤ ω ≤ ω _max

ω _min  = 0.2*ω _N;       ω _max= λ*ω _N;

Мотордың  ең  жоғары  қуатына  N_{e max} сәйкес  келетін иінді  біліктің  бұрыштық   жылдамдық   мәнін   ω_N   келесі   аралықтар   арасын  қабылдауға   болады :

ω_N=500…580 c^-1 - бензинді   моторлы   жеңіл  машиналар;

ω_N =270…500 c^-1 -бензинді  моторлы   жүк  машиналар және автобустар;

ω_N =210…320 c^-1 – дизель моторы ;

       Кестеде 1.9   келтірілген   нәтижелер     бойынша сурет 1.2  -де көрсетілгендей  графиктердің  керекті біреуі  салынады .Кестені 1.9 құрастырғанда және  графиктерді салғанда  ω бойынша кем   дегенде 6...9  нүктелер  алу қажет.

1.4. Басты  берілістің  беріліс  санын  анықтау  .

    Басты  берілістің  беріліс  санын  келесі  формуладан  анықтайды:

                                       U _o=ω_U*τ/U_ж.с. * ϑ_{a max};

                                       U _o= 656*4/1*1,3*137 =14,73.

       Егер автомобильде қосымша   беріліс  қорабы   болса,  онда  беріліс  саны U_к.к ≠1.Қосымша  беріліс қорабы  көбінесе  жоғары  дәрежедегі  өткізгіштік қабілеті бар немесе  ауыр  жүкке арналған  автомобильдерге  орнатылады.Мұндай жағдайларда беріліс  саны U_к.к=1,3...1,5.

Егер  қорабтағы  ең жоғары саты тікелей  берілісте болады,онда U_ж.с. =1.Ал, егер ең жоғарғы саты  үдемелікте болса , онда    U_ж.с. =0,65...0,85.

1.5. Беріліс қорабының   беріліс  сандарын анықтау  .

       Беріліс  қорабының беріліс  саны  анықтауды  бірінші  сатысынан  бастайды.Бірінші   сатысының  беріліс  санын  U₁ анықтағанда мемлекет  үлгісінде   ГОСТ-21398-75 қойылған  талаптар  орындалуы  керек .Онда келесі  жағдай  айтылған.Жалғыз  ілікті  жүк машинасы  моторына  жанар майды  толық ашқанда, үстіне  артылған  нормадағы жүгілгенінен  25%-тен кем емес   өрге  қиналмай  шығып  кетуі керек.Автопоезд үшін   ол  мән 18% жеңіл машинаға 30 %-тен кем емес .

     Айтылған жағдайларға   байланысты , бірінші  сатының  беріліс  санын U алдымен   максималды  жол кедергісі ψ _max арнап анықтайды.Сонан соң табылған мәнді доңғалақтың жер бетімен  ілініс жағдайы  бойынша  тексереді.Анықталған  нәтиже  екі  талаптыда  қанағаттандырса ,онда ол жарамды деп табылады.

  Максималды  жол кедергісі   тұрғысынан  қарастырғанда: 

                      N_1ψ=G_a*ψ_max*τ/M_{Б max} *U_O*η _mp ; кВт;

                      N_1ψ=1550*0,5*4/157*13,02*1,3*0,92=1,27кВт.

Мұнда  ψ_max – максималды жол кедергісі .

ψ_max = ʄ_O * cosα + sinα=0.01*√3/2+1/2=0,5

Мұнда α- ені  жолдың кеңістік бұрышы.

     Доңғалақтың  жер бетімен  жақсы   іліністе  болып алға жылжыта  алу   тұрғысанан қарастырғанда .

                       U_1ψ= m_x*G_x*φ_x*τ/M_Б*U_O*U_к.к*η_mp;

                       U_1ψ=1,3*400*0,80*4/157*13,02*1,3*0,92=0,68 ;

Мұнда  m_x – күшсалмақтың жетекші доңғалақтарға бөлінуін ескеретін коэффициент;

              m_x –1,1-...1,3 –артқы  көпірдегі доңғалақтарды  жетекші автомобильдер  үшін;

              m_x –0,7...0,9 – алдыңғы көпірдегі доңғалақтарды жетекші автомобильдер үшін;

φ _x – ілінісу коэффициенті.Оның  мәні  жол жағдайына  байланысты.

          Екі  теңдеулердің  мәндерін  салыстырып  кішісін қанағаттанарлық деп қабылдайды.Қабылдаған мәнді  беріліс  қорабының  келесі  сатыларының  беріліс  сандарын  анықтау үшін қолданады.